ऐनविपरीत भारतीय नागरिक पनि गौतमश्री सहकारीका सदस्य, ७ अर्ब रुपैयाँ जोखिममा

काठमाडौं- भारत मोतिहारीका कृष्ण गुप्ता आइतबार सहकारी विभागको भवन बाहिर पानीमा निथ्रुक्क भिजेका भेटिए। उनका हात र ओठमुख काँपिरहेका भेटिए। आफ्नो निक्षेप गौतमश्री सहकारीबाट फिर्ता लिन पहल गरिदिन सहकारी विभागलाई निवेदन दिन उनी वर्षाको पानीमा रुझेर लाइन बसेका थिए। 

घन्टौं लाइनमा बस्नुको मुख्य उद्देश्य आफूले खाईनखाई जम्मा गरेको निक्षेप फिर्ता लिनु थियो। तर उनी डराइरहेका थिए। राजधानीको भोटेबहालमा चना-चटपटे बिक्री गर्दै आएका उनलाई गौतमश्रीका सहकारीका सञ्चालक को हुन् भन्ने विषयमा जानकारी थिएन। उनले दैनिक बचत गौतमश्री सहकारीमा गर्ने गरेका थिए। तर बिहीबारयता सहकारीका कर्मचारी पैसा लिन नआएपछि उनी सहकारीको भवन रहेको कुलेश्वर पुगे। 

शुक्रबार त्यहाँ पुग्दा सहकारीका सञ्चालक भागे भन्दै निक्षेपकर्ता पनि रुन थालेपछि आफूले जम्मा गरेको २० हजार रुपैयाँ नआउने हो कि भन्ने चिन्ताले सताएको उनी बताउँछन्। 'शुक्रबार रातभर मलाई निन्द्रा लागेन। कतिबेला आइतबार होला जस्तो भयो।आइतबार बिहानै खाना खाएर निक्षेप फिर्ता गराइपाउँ भन्ने निवेदन दिन आफूसँग भएको पासबुक लिएर आएको छु। पैसा त पाइन्छ होला नि बैनी ?' उनले जिज्ञासा राखे।

कुलेश्वरकी गंगादेवी नमेकुलले पनि ३३ लाख ९० हजार रुपैयाँ सोही सहकारीमा जम्मा गरेकी थिइन्। २० वर्षभन्दा बढी सञ्चालन भएको सहकारी डुब्ने कुनै शंका नै नभएको उनले सुनाइन्। उनका श्रीमान् मन्त्रालयमा काम गर्थे। श्रीमान् अवकाश भएपछि आएको सम्पूर्ण रकम उनले सो सहकारीमा लगेर राखेकी थिइन्। पाँच वर्षमा दोब्बर हुन्छ भन्ने आशले उनले सहकारीमा रकम राखेकी हुन्। 

उनका अनुसार २०८१ सालमा उनको रकम परिपक्व हुने थियो तर सञ्चालक फरार भएको खबरले उनी अत्तालिइन् र निक्षेप फिर्ता पाउने आशमा विभाग आइपुगिन्। ‘मेरो श्रीमान् डिप्रेसनको बिरामी हुनुहुन्छ। बुढेसकालमा स्वास्थ्य उपचारका लागि रकम चाहिन्छ भनेर रकम जम्मा गरेकी हुँ। सञ्चालक फरार भएर रकम नदिने कुरा मेरो बूढाले नसुनून्,’ उनले भनिन्। 

यी त गौतमश्री बहुउद्देश्यीय सहकारी संस्थाका पीडितका केही उदाहरण मात्र हुन्। गौतमश्री सहकारीका सञ्चालक फरार भएकोले एभरेष्ट बैंकले सिल गरेको समाचार आएपछि आइतबार करिब ४०० निक्षेपकर्ता आफ्नो रकम डुब्ने चिन्ताले सहकारी विभाग घेराउ गर्न पुगेका हुन्। झमझम पानीको पनि चिन्ता नगरी उनीहरु सहकारी विभागका रजिस्ट्रार रुद्रप्रसाद पण्डितले निक्षेप फिर्ता दिलाइदिन्छन् कि भनेर आश लिएर आएका थिए। विभागका कर्मचारीहरु झ्यालबाट हेरेर भन्दै थिए, कठै ९२ वर्षकी आमै पनि पो हुनुहुँदो रहेछ लाइनमा !

धादिङका शिवकुमार घिमिरेले अर्को सहकारीबाट २५ लाख रुपैयाँ ऋण लिएर गौतमश्री सहकारीमा १५ प्रतिशत ब्याज पाउने गरी मुद्दति निक्षेपमा रकम राखेका थिए। उनले अर्को सहकारीबाट १८ प्रतिशतमा रकम लिएका थिए भने यता १५ प्रतिशतमा राख्दा उनले ३ प्रतिशतमा पैसा चलाउन पाएका थिए। दैनिक किस्ता अर्को सहकारीमा तिर्ने हुँदा उनलाई कर्जाको भार पर्दैनथ्यो। तर यता १५ प्रतिशत एकमुष्ट आउने हुनाले यसो गरेका थिए उनले। 

‘मैले धेरै लामो समय चलेको नेपालको टप टेन सहकारी भएकोले निक्षेप राखेको थिएँ तर यसरी सञ्चालक नै फरार होलान् भन्ने कल्पना थिएन’, धितालले नेपाल समयसँग भने‘, थोरै ब्याजमा रकम चलाउन पाउने आशले अर्को सहकारीबाट ऋण कसरी तिर्ने भन्ने चिन्ताले थप सताउन थाल्यो।’

गौतमश्री सहकारीका करिब २५ हजार सदस्य छन्। सञ्चालक फरार भएपछि ती सबै तनावमा छन्। उक्त सहकारीमा ७ अर्ब रुपैयाँ बराबरको कारोबार रहेको सहकारी विभागले जानकारी दिएको छ। 

ऐनविपरीत भारतीय नागरिक सदस्य 

गौतमश्री सहकारीले नेपाली मात्र नभएर भारतीय नागरिकलाई पनि सदस्य बनाएको पाइएको छ। विभागमा उपस्थित भएका निक्षेपकर्तामध्ये करिब ५० प्रतिशत निक्षेपकर्ता मारवाडी समुदाय र भारतीय नागरिक रहेका थिए, जहाँ दिनमा ५० रुपैयाँ बचत गर्नेदेखि २५ करोड रुपैयाँ बचत गर्नेसम्म रहेका थिए। 

गौतमश्री सहकारीले सहकारी ऐन, २०३० को दफा ३० को बर्खिलाप हुने गरी सदस्य बनाएको पाइएको छ। विभाग घेराउ गर्न पुगेका अधिकांश निक्षेपकर्ता भारतीय भेटिएकोले ऐनको बर्खिलाप हुने गरी कारोबार गरेको पुष्टि भएको हो। ऐनको दफा ३० बमोजिम सहकारी संस्थामा नेपाली नागरिक मात्र सदस्य हुन पाउँछन्।

सहकारीले सदस्यहरुबीच मात्र कारोबार गर्न पाउँछ। तर गौतमश्रीले भने सबै सदस्य ग्राहक मात्र बनाएको पाइएको सहकारी विभागको तर्क छ। 

सदस्य संस्थाप्रति जवाफदेहीविहीन 

सहकारीका हरेक सदस्यको अधिकार बराबर हुन्छ भने सदस्य केन्द्रित सेवा हुनुपर्छ। सहकारी दर्ता हुने बेलामा नै सहकारीको सदस्यहरुको काम, कर्तव्य र अधिकार सम्झाइएको हुन्छ। सहकारीको सिद्धान्तअनुसार सहकारी समुदायमा आधारित हुने हुनाले एक सदस्यले अर्को सदस्यलाई चिन्नुपर्छ। तर गौतमश्री सहकारीमा भने नाम मात्रको सदस्य भएको पाइएको छ। सदस्यले सदस्यलाई चिन्नु त परै जाओस्, सञ्चालकलाई समेत चिनेको देखिँदैन।