बालबालिकालाई नेपालको महिमा पढाउनुपर्छ

नेपाल हाम्रो मातृभूमि हो, जुन केवल भौगोलिक सीमामा सीमित छैन। यो हाम्रो संस्कृति, परम्परा, भाषा, विचार, जीवनशैली र आत्मिक अस्तित्वको मूल स्रोत हो। आजको पुस्ता, विशेषगरी बालबालिकाहरूले नेपालको महिमा बुझ्न, महसुस गर्न र त्यसमा गर्व गर्न आवश्यक छ। आधुनिक प्रविधिको प्रभाव, प्रवासी जीवनशैलीको आकर्षण र सामाजिक सञ्जालको प्रभावले आजका बालबालिकाको ध्यान आफ्नो देश र संस्कृतिप्रति कमजोर बनाउँदैछ। यस्तो परिस्थितिमा नेपालको गौरव, मौलिकता र पहिचानबारे बालबालिकामा ज्ञान र चेतना विकास गर्नु अत्यावश्यक देखिन्छ।

१. नेपालः आफैँमा ज्ञान, विज्ञान, आध्यात्म र अन्वेषणको अनुपम स्थल
नेपालको इतिहास, संस्कृति, प्रकृति र धर्म आफैँमा ज्ञान र अनुसन्धानको समुन्द्र हो।

• ज्ञानको दृष्टान्त: गौतम बुद्धको जन्मस्थल लुम्बिनी केवल धार्मिक होइन, दर्शन र शान्तिको पाठ सिकाउने स्थल हो।
• विज्ञानको पक्ष: प्राचीन नेपालीहरूले निर्माण गरेका जलस्रोत व्यवस्थापन (ढुंगेधारा, पाटी–पौवा, कुलो प्रणाली) आज पनि वैज्ञानिक दृष्टिले अद्वितीय छन्।
• आध्यात्मिकता: पशुपतिनाथ, मुक्तिनाथ, स्वयम्भू जस्ता स्थलहरूले धार्मिक समन्वय र आध्यात्मिक गहिराइ सिकाउँछन्।
• अन्वेषण: हिमाल, पहाड, र विभिन्न जातीय संस्कृतिको अध्ययनले संसारलाई नयाँ ज्ञान दिन सक्छ।

बालबालिकालाई यस्ता दृष्टान्तमार्फत सिकाउनु आवश्यक छ कि उनीहरू आफ्नो देशको गहिराइ, विविधता र विश्वसामु प्रस्तुत गर्न सक्ने शक्ति बुझुन्।

२. राष्ट्रप्रेम र गौरवको भावना पाठ्यक्रममार्फत विकास गरौं
हालको शिक्षण प्रणाली अझैसम्म पाठ्यपुस्तक केन्द्रित, परीक्षा पास गर्ने उद्देश्यमा सीमित देखिन्छ। यथार्थमा शिक्षा राष्ट्रप्रेम, संस्कार र दायित्व बोध पनि हुनुपर्छ।
• दृष्टान्त: विद्यालयमा “नेपालको राष्ट्रिय गानको अर्थ”, “सगरमाथाको महत्व”, “नेपालका नारी नेतृहरूको योगदान” जस्ता विषयहरू विस्तारमा पढाइनु आवश्यक छ।
• विद्यालय–स्तरमै स्थानीय सम्पदाको भ्रमण, सांस्कृतिक दिवस, भाषिक विविधता प्रतियोगिता जस्ता क्रियाकलापले बालबालिकालाई नेपालीपनमा गर्व गर्न सिकाउँछन्।
• नेपालको महिमालाई पाठ्यपुस्तकमा स्थान दिँदा, बालबालिकाले आत्मीयता र गौरव महसुस गर्छन्।

३. देशप्रतिको माया बालमनोविज्ञानमा स्थापित गरौं
बालमनोविज्ञान अनुसार, बालबालिकामा जुन भावनात्मक र मूल्य आधारित शिक्षा सानैमा दिइन्छ, त्यो दीर्घकालीन असर पार्छ।
• दृष्टान्त: बालबालिकाले घरमा “हामी नेपाली”, “मेरो देश, मेरो गौरव” जस्ता बालगीत गाउँनु, देशप्रेमी नायकहरूको कथा सुन्नु बालमनोमा देशप्रतिको आत्मीयता जगाउने माध्यम हुन सक्छ।
• शिक्षक र अभिभावक मिलेर सकारात्मक उदाहरण प्रस्तुत गर्नुपर्छ – जस्तै, “कसरी गोर्खाली सैनिकहरू संसारभर चिनिए?”, “कसरी नेपाली तामाको मूर्तिकला ललितपुरबाट पेरिससम्म पुग्यो?”
• यस्ता कथा, संवाद र प्रयोगात्मक शिक्षाले बालबालिकाको मस्तिष्कमा नेपालप्रतिको माया स्थायी रूपमा बसाल्न सक्छ।

४. युवा लक्षित कार्यक्रम र अवसर सुनिश्चित गरौं
बालबालिकाले नेपालको महिमा बुझून् र त्यसबाट प्रेरणा लिएर भविष्य निर्माण गरून् भन्ने उद्देश्यले विकासका अवसरहरू सुनिश्चित गर्नु आवश्यक छ।

• दृष्टान्त: “सगरमाथा ज्ञान महोत्सव”, “हिमाली विज्ञान यात्रा”, “देश प्रेम कविता प्रतियोगिता”, “गाउँ घुमौं, देश चिनौं” अभियानहरू संचालन गर्नु आवश्यक छ।
• प्रविधिमा रुचि भएका बालबालिकालाई “नेपाली संस्कृतिको डिजिटल संग्रहालय बनाउने”, “मातृभाषामा एनिमेसन बनाउने” अवसरहरू दिइनुपर्छ।
• बालपत्रिका, रेडियो कार्यक्रम, बाल टेलिभिजन शोहरूमा नेपालका सम्पदा, पर्व, नायकहरूबारे सामग्री उत्पादन गरिनुपर्छ।

यस्ता कार्यक्रमले बालबालिकामा सिकाइसँगै आत्मविश्वास, सृजनशीलता र देशसेवाको भावना विकास गर्छ।

५. हामी सबै नेपाली भएर जन्मिन पाएकोमा गर्व गरौं
सबैभन्दा महत्वपूर्ण पक्ष भनेको प्रत्येक नेपाली बालबालिकामा “म नेपालमा जन्मिएको छु, म नेपाली हुँ” भन्ने गर्वको भावना विकास गर्नु हो।

• दृष्टान्त: एउटा बालकले जब आफ्नो घरको नजिकै रहेको चौतारीमा बसेर हजुरआमाबाट गौतम बुद्धको कथा सुन्छ, अनि स्कूलमा “नेपाल विश्वकै सर्वोच्च हिमाल भएको देश हो” भनेर सिक्छ, उसमा स्वाभाविक रूपमा गौरवको अनुभूति हुन्छ।
•  संघीयता, जातीयता, भाषा, धर्मको फरक भए पनि हामी सबै नेपाली हौं भन्ने भावनाको बीजारोपण वाल्यकालमै गर्न सके मात्रै हाम्रो सामाजिक संरचना समावेशी र बलियो बन्न सक्छ।
• “गर्व गरौं नेपाली हौं” भन्ने नारालाई व्यवहारमा उतार्न शिक्षा, सञ्चार, परिवार, र समाज सबैको भूमिका आवश्यक छ।

निष्कर्ष
वालबालिकामा नेपालको महिमा सिकाउने कार्य केवल किताबमा सीमित गर्नु हुँदैन; यो त उनीहरूको मन, मस्तिष्क र आत्मामा समाहित गरिनुपर्छ। आध्यात्मिक स्थलहरूको भ्रमण, सांस्कृतिक गतिविधिको सहभागिता, स्थानीय भाषा र कला सम्बन्धी शिक्षा, र अन्वेषण गर्ने प्रेरणाले उनीहरूलाई केवल ज्ञानी बनाउँदैन, गर्व गर्न जान्ने नागरिक बनाउँछ।

हामीले यदि आज बालबालिकालाई देश चिनायौं भने, भोलि उनीहरू नै देशको पहिचान बन्नेछन्। नेपालको माटोमा जन्मिनु हाम्रो सौभाग्य हो। अब त्यस माटोलाई चिनाउने, जोगाउने र बढाउने जिम्मेवारी हामी सबैको हो र शुरुवात बाल शिक्षाबाट हुनुपर्छ।

(लेखक चैतन्य ग्रुपका सीईओ तथा शिक्षा सेवी हुन्। उनी लामो समयदेखि शिक्षा क्षेत्रमा काम गर्दै आएका छन्।)