आइतबार, मंसिर १७, २०८०

के साँच्चै देशको अवस्था खत्तमै छ ? 

 |  आइतबार, पुस १६, २०७४
averest bankaverest bank

नेपाल समय

नेपाल समय

आइतबार, पुस १६, २०७४

sagarmatha cement
विभिन्न समाचार माध्यम र विशेष गरेर सामाजिक सञ्जाल हेर्दा लाग्छ, देश त खत्तमै हुन लाग्यो । जताततै निराशा, क्षोभ र अवशादको प्रचार प्रसार भइरहेको देखिन्छ । यो देश खत्तमै हुन लाग्यो, एक प्रकारको थेगै भएको छ । यो थेगो आजको जस्तो डिजिटल सञ्चार प्रविधि नहुँदा पनि थियो । यो आजैको मात्र रुवाइ होइन, धेरै पुरानो हो । तीन दशकअघि यस्तै सुनिन्थ्यो, आज पनि त्यही सुनिन्छ, खत्तम छ । सायद तीन दशकभन्दा पहिला पनि यस्तै सुनिन्थ्यो । देशलाई सधैं अस्तित्वकै संकट भएजस्तो, सधैं अविश्वास र शंका, यो हाम्रो मानसिकता हो कि यथार्थ नै यस्तै छ ? आज आफैंतिर फर्केर प्रश्न गर्न मन लागेको छ ।

एकथरी छन्, फलानो आऊ देश बचाऊ भन्नेहरू, मानौं देश आजै कि भोलि नै मर्दैछ । फलानो आएर बचाइदिने जस्तो, मानौं ऊ बचाउनै कुरेर बसेजस्तो । जबकि ती फलानाले शासन गरेका बेलाको देश नदेखेको होइन । तिनको शासनशैली र सीप पनि नदेखेको होइन । ती फलानाहरू आजकी राष्ट्रपति गजक्क परेर हिँडे जसरी नै हिँड्थे, झनै गजक्क । तिनका सवारी चल्दा कति सास्ती हुन्थ्यो सम्झनेलाई थाहा छ । हो, वर्तमान राष्ट्रपतिका यात्राले तिनै दुर्दिनको सम्झना अवश्य गराउँछ । फलानाहरू कसैलाई गन्दै गन्दैनथे । तिनले देशका पुरातात्त्विक महत्त्वका मूर्तिसम्म बाँकी राखेनन् । तिनीहरूबाट भएको सम्पदाहरूको एकलौटी शोषण देख्ने आँखाहरू आज पनि ज्युँदै छन् । 

ती फलानालाई महाराजा भन्थे नि, तिनलाई अंग्रेजीमा दयामाया नभएका 'ब्लु ब्लड' अर्थात् नीलो रगत भन्ने गरिन्छ । तिनीहरू राज्यलाई आफ्नो रैतान मान्थे र जनतालाई स्वत्व, स्वाभिमानहीन रैती । मानौं मानिस तिनैको चाकडीका लागि जन्मेका हुन् भन्ने ठान्थे र त्यसरी नै (दुर्) व्यवहार पनि गर्थे । यहाँ के ख्याल राख्नु जरुरी छ भने नेपालमा त्यसै गणतन्त्र आएको होइन, ती फलानाहरूले देशको शोषण र जनतामाथि गरेको अत्याचार चुलिएकाले आएको हो । नयाँ पुस्ताले हामी र हाम्रा पूर्वजले भोगेकाजस्ता दुर्दिन भोग्नु नपरोस् भन्ने ध्येयले गणतन्त्र स्थापना भएको हो । आफूले चुनेका प्रतिनिधिले फलानाहरूको आचरणको अनुकरण गरून् भनेर किमार्थ होइन । 

निश्चय नै आजका शासकहरूको चालचलन देख्दा कता कता तिनै फलानाहरूको झल्को आउँछ । किनभने यिनीहरूमा अझै लोकतान्त्रिक आचरण के हो, संस्कार र संस्कृति के हो भन्ने ज्ञान नभएको मात्र होइन राजसी विलासिता भनेको गतिलो देखिने, जनमानसबाट मानसम्मान पाइने आचरण हो भन्ने भ्रम छ । त्यसैले मन्त्रीहरूले राजआशीर्वाद प्राप्त विगतका भारदारहरूको आचरण र वर्तमान राष्ट्रपतिले पनि तिनै 'ब्लु ब्लड' को नकल गरेकी हुन् ।

हेलिकप्टरबाट कोदोबारीको अवलोकन गर्दा जमिनबाट हेलिकप्टर देख्नेले जयजयकार गर्छन् भन्ने ठानेकी हुन् । गरे त जयजयकार ? जयजयकार त परै, बरु छिछि र दुर्दुर गरे । आजकी राष्ट्रपतिले आफ्नो सवारी चलाउँदा सडकपेटीमा उभिएका मानिसले स्वस्तिवाचन गरिरहेका छन् भन्ठान्दी हुन् तर यथार्थमा सडकपेटीमा उभिनेहरूले घीन मानिरहेका हुन्छन् किनभने उनमा सर्वसाधारणले आफ्नो अनुहारको प्रतिबिम्ब देख्दैनन्, फलानाहरूको नकल देख्छन् ।
 

सुन काण्ड, निर्मला पन्तको बलात्कार र हत्या, होली वाइन सेवन, सांसद र मन्त्रीहरूको आर्थिक विचलन, वाइड बडी विमान खरिदमा आर्थिक अनियमितताजस्ता अनेक प्रकरणहरूका कारण सरकार हरेक मोर्चामा असफल हुँदै गएको प्रस्ट छ ।


राष्ट्रपतिलगायत वर्तमान राज्याधिकारीहरूको व्यवहारलाई 'कल्चरल ल्याग' अर्थात् सांस्कृतिक अन्तराल भन्नुपर्छ । विगतमा नीलो रगतवालाहरूलाई मानिसले गरेको जयजयकारको अवशेष वर्तमान शासकहरूमा विद्यमान रहेकाले उनीहरूलाई लाग्छ, त्यही नै पथ–पद्धति हो । यद्यपि, धेरैलाई सामान्य नेपाली परिवारबाट आएकी वर्तमान राष्ट्रपतिमा अलिकति त होस हुनुपर्ने भन्ने लाग्न सक्छ तर राष्ट्रपति स्वयं र उनको व्यवस्थापन गर्नेहरूमा राजोचित प्रदर्शन गर्दा, गराउँदा सम्मानित हुने भ्रम छ । 

यसलाई सांस्कृतिक अन्तरालका साथै 'कल्चरल डिफिसियन्सी' अर्थात् सांस्कृतिक दरिद्रता भन्नुपर्ने हुन्छ । लामो समयसम्म सुखभोगबाट वञ्चितहरूले जब भोगको अवसर पाउँछन्, तिनीहरू अत्यधिक र असुहाउँदो गरी प्रदर्शन गर्न थाल्छन् । यस्तो आचरणलाई मानिसले रुचाइरहेका छैनन् र रुचाउँदैनन् भन्ने ज्ञान न त राष्ट्रपतिमा भएको पाइयो, न उनको व्यवस्थापन गर्ने सरकार प्रमुखमा । यस्तो रुचाइँदैन किनभने यो लोकतन्त्र हो । यसको पथ–पद्धति फरक छ । यो पक्ष नबुझ्नाले तथा मनमा विलासिताको मोह रहेकाले उनीहरू नयाँ पद्धतिअनुसारको पथ अवलम्बन गर्न सकिरहेका छैनन् ।   

व्यवाहारिक भएर हेर्दा, अधिनायकवादी अतीत भएका मुलुकमा यो सांस्कृतिक अन्तराल र दरिद्रता रहेको पाइन्छ । पुराना आचरण र स्वभाव बदल्न, युगानुकूल तथा नागरिकको आँखामा नबिझाउने आचरण गर्न सर्वप्रथम त व्यक्ति आफैंमा सजगता र तत्परता चाहिन्छ । स्वतःस्फूर्त सजगता र तत्परता भएन भने नागरिक के भन्दैछन्, सञ्चारमाध्यमहरूमा के कस्ता टीकाटिप्पणी भइरहेका छन् भन्ने हेर्नु बुझ्नुपर्छ र सच्चिनुपर्छ । आफू के थिएँ, कुन पृष्ठभूमिबाट आएको हुँ भन्ने विचार गर्नुपर्छ, आफूमाथि पुनरावलोकन गर्नुपर्छ । 

आफैं बुझ्नुपर्छ, व्यवस्था बदल्नुको अर्थ केवल अनुहार बदल्नु होइन, व्यवस्थाले मागेजस्तो आचरण पनि हो । राजसी विलासिताको संस्कार र लोकतन्त्रको संस्कार एकै किसिमको हुँदैन । लोकतन्त्रले शासकहरूमा सरलता खोज्छ, राज्यको धनमाथि राज गर्दा शासकहरू किफायती बनून् भन्ने कामना गरिन्छ किनभने त्यो जनताका रगतपसिनाको कमाइ हो । लोकतन्त्रमा जनताले शासकमा नीलो–रगत होइन आफ्नै अनुहार खोज्छन् । त्यसैले शासक सच्चिनुको विकल्प हुँदैन ।  



अब प्रश्न उठ्छ, नसच्चिए के हुन्छ ? नसच्चिँदा विस्थापन हुन्छ र विस्थापनका निम्ति प्रचलित तीनवटा तरिका हुने गर्छन् । पहिलो तरिका हो विधिसम्मत । दोस्रो विधि व्यवस्थामा जोडतोड गर्दै त्यसको अपव्याख्या गरेर, गराएर तथा तेस्रो हो, नागरिक आक्रोशलाई भँजाएर गरिने प्रतिक्रान्तिबाट । आवधिक जनादेशबाट बनेको संसद् छ । संसदमा सत्ताधारी पार्टीको झन्डै दुई तिहाइ बहुमत छ । विधिसम्मत ढंगले त कसैले विस्थापित गर्नै सक्दैन भन्ने देखिन्छ । तर दुई तिहाइको दम्भमा परेर कसैले केही गर्नै सक्दैन भन्दै फलाक्न र नागरिककै अवमूल्यन गर्न थालियो भने जस्तो कि अहिले गरिँदैछ एकातिर जनता विपरीत हुँदै जान्छन् र अर्कातिर जोडतोडले संसदीय समीकरण बदल्ने यत्न हुन थाल्छ । सरकारप्रति जनताको स्नेहभावमा स्खलन आइरहन्छ एकातिर भने अर्कातिर सत्ताधारी पार्टीभित्र असन्तोष सघन हुँदै जान्छ ।

साथै, अर्को फलानो आऊ देश बचाऊ भन्ने तत्त्व पनि पालिराखिएको छ र त्यसका वरिपरि एउटा झुण्ड छ, जो वर्तमान पद्धति असफल होस् र फर्किने मार्गप्रशस्त होस् भनेर पूजाअर्चना गर्छ । तर त्यो वास्तवमा एउटा हौवा मात्र हो किनभने फलानामा आफैंमा न त्यति शक्ति छ, न त सामथ्र्य नै । कसैले बोकेर गद्दीमा बसलिदेओस् भन्ने कामना गर्नुका अतिरिक्त ऊसित कुनै संयन्त्र छैन । संयन्त्र नै भए पनि थोत्रा पूर्वपञ्चहरूको एउटा नगण्य जमात छ । तिनले हुँदाछँदाको अवसरको त सदुपयोग गर्न सकेनन् भने अब आएर सबै अंगहरू शिथिल भएको अवस्थामा कुनै ठूलै उद्योग गर्लान् भन्नु नै मूर्खता हो । तर यसको अर्थ प्रतिक्रान्ति हुँदै–हुँदैन भन्नेचाहिँ होइन । यहाँ भन्न के खोजेको भने जुन फलानोलाई देखाइँदैछ, त्यो पात्रबाट हुँदैन भनेको हो । अर्थात् होस गर शासकहरू, प्रतिक्रान्ति हुने अरू पनि ठेगाना छन् । 

वर्तमान सत्ताको दम्भ र अहंकार यथावत् रह्यो, लोकतन्त्रोचित व्यवहार भएन भने निर्बाध राजनीतिक स्थायित्व सुनिश्चित हुन सक्दैन, यो पक्का छ । निश्चय नै पहिलो अनुच्छेदमा चर्चा गरेजस्तै देश खत्तमै भएको होइन । तर आचरण सुध्रिएन, सरकार सच्चिएन, प्रधानमन्त्रीले आफ्ना वाणीमा नियन्त्रण राख्ने कला सिकेनन् तथा राष्ट्रपतिको राजसी प्रदर्शन यस्तै बेरोकटोक कायमै रह्यो भने गएका अनुच्छेदमा उल्लेख गरिएका तीनमध्ये एक विकल्पले शिर अवश्य उठाउनेछ ।
 
किनभने सुन काण्ड, निर्मला पन्तको बलात्कार र हत्या, होली वाइन सेवन, सांसद र मन्त्रीहरूको आर्थिक विचलन, वाइड बडी विमान खरिदमा आर्थिक अनियमितताजस्ता अनेक प्रकरणहरूका कारण सरकार हरेक मोर्चामा असफल हुँदै गएको प्रस्ट छ । साथसाथै प्रस्तुति र आचरणमा पनि अहंकार र दम्भ प्रदर्शन भइरहँदा हो न हो, सरकारको आयु पुग्यो भन्ने सन्देश गएकै छ  । 

वास्तवमा राज्य सञ्चालनमा पुग्नेहरूको लगातारको असुहाउँदो प्रस्तुति, व्यवहार र आचरणका कारण धेरैजसोको मुखैमा खत्तमै छ भन्ने थेगो बसेको हो । खत्तमै छ भन्ने न्यारेटिभ नबदली सकारात्मक सन्देश जाँदैन । न्यारेटिभ बदल्ने उपाय अरू केही होइन, शासकमा विनम्रता हो । शब्दमा मात्र होइन व्यवहारमा पनि लोकतन्त्र सुहाउँदो आचरण, दम्भ र अहंकारहीन कार्यप्रदर्शन नै हो । 

 
प्रकाशित: Dec 31, 2017| 18:23 आइतबार, पुस १६, २०७४
nepali patronepali patro
प्रतिक्रिया दिनुहोस्

थप समाचार

अश्वत्थामा मरेको अफवाह र मिथ्या सूचनाको महामारी

अश्वत्थामा मरेको अफवाह र मिथ्या सूचनाको महामारी

सञ्जालमा कुनै कुरा लेख्नु वा पोस्ट गर्नुअघि आफैंलाई प्रश्न सोध्न पनि जरुरी छ। यो प्रसंग-विषय राख्ने कि नराख्ने ? यो अहिल्यै नै राख्न उपयुक्त छ...
सामाजिक सञ्जालले नै बिगारेको हो समाज ?

सामाजिक सञ्जालले नै बिगारेको हो समाज ?

हाम्रो संस्कार, संस्कृति, प्रथा, प्रचलन, मूल्य, मान्यता तथा सामाजिक सद्भावविरुद्ध नकारात्मक प्रभावलाई बढावा हाम्रो पूर्वीय सभ्यतामाथि नै चुनौती थप्दै लैजाने कुरा सही हुन सक्दैन।
यसकारण जरुरी छ सामाजिक सञ्जाल नियमन

यसकारण जरुरी छ सामाजिक सञ्जाल नियमन

अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको नाममा जे पनि जसरी पनि गर्न पाइने भन्ने व्याख्या हुने हो भने अब लोकतन्त्रको विश्वसनियता उपर पनि प्रश्न तेर्सिन सक्छ। सबै सामाजिक सञ्जालहरुको...
नेपालमा टिकटक नियमन सम्भव नभएपछि प्रतिबन्धको बाटो रोजियो

नेपालमा टिकटक नियमन सम्भव नभएपछि प्रतिबन्धको बाटो रोजियो

आजको सन्दर्भमा सबैभन्दा धेरै दुरूपयोग टिकटकको देखिएको छ। त्यसको नियमनका लागि राज्यको तर्फबाट पर्याप्त गृहकार्य र तयारी गरिएको देखिन्छ, यद्यपि नियमन सम्भव भएन। त्यसैले सरकार...
सामाजिक सद्‍भाव बिगार्ने टिकटक कि मानिस?

सामाजिक सद्‍भाव बिगार्ने टिकटक कि मानिस?

सामाजिक सञ्‍जालको प्रयोग गरेर घृणा फैलाउने तथा अपराध गर्ने काम बढी छ भने त्यो देशको राजनीतिक दल तथा सरकारको असफलता पनि हो। त्यसैले सरकारले टिकटक...