बिहीबार, असोज ११, २०८०

किन बदनाम भयो शितल निवासको टिका 

 |  आइतबार, पुस १६, २०७४
averest bankaverest bank

नेपाल समय

नेपाल समय

आइतबार, पुस १६, २०७४

sagarmatha cement
पछिल्ला दिनहरूमा राष्ट्रपति श्रीमती विद्यादेवी भण्डारीको दसैं टिका प्रकरण अत्यन्त चर्चित र आलोचित भयो । टिका लगाउँदा कसैलाई कुर्सीमा बसाएर लगाइएछ, कसैलाई घुँडा टेकाइएछ अथवा उनीहरूले नै टेकेछन् । त्यस अवसरका श्रब्य-दृश्य र रंगीन तस्बिरहरूले संसारै ढाक्यो । प्रतिक्रिया अनगिन्ती आए र अत्यधिक मात्रामा नकारात्मक नै आए। टिका प्रकरणमा राष्ट्रपति भण्डारी विवादको विषय बनिन् । जनमत पक्ष र विपक्षमा बाँडियो । पक्ष लिनेहरू रक्षात्मक र अरू आक्रामक भए । 

श्रीमती विद्या भण्डारी राष्ट्रपति नहुँदै दुई चार पटक मेरो भेट भएको हो । उनको पहिलो कार्यकालमा उनीसँगै एउटा कार्यक्रममा धनगढी जाने अवसर मिलेको थियो । उनी सधैं नै विनम्रतापूर्वक प्रस्तुत हुन्थिन् र सदैव संवादमा सहज रहेको मेरो अनुभव छ । त्यसैले पनि यस्ता घटना, यति अव्यवस्था कसरी भइरहेको छ, कसैले भने कुर्सीमा बसेर टिका थाप्ने र कसैले घुँडा टेक्नुपर्ने कुन गुज्रे जमानाको परिपाटी र अपसंस्कार राष्ट्रपति भवनमा कसरी भित्रियो, चकित भइरहेको छु । 

एकथरीले गणतन्त्र आइसक्यो किन टिका लगाउनुपर्‍यो पनि भनिरहेका छन् । त्यो उनीहरूको विचार हो तर टिका लगाइदिदैमा गणतन्त्र नै दुषित हुने होइन । निश्चय नै परम्परालाई समयानुकूल परिष्कृत गर्दै, अझ सहज र ग्राह्य बनाउँदै लानुपर्ने हुन्छ ।   

नेपालीहरू प्रथमतः दसैंलाई पारिवारिक मिलनको पर्वका रूपमा मनाउँछौं, देश, प्रवास जहाँभए पनि । वर्षदिनमा कम्तिमा एक पटक परिवारको सबैभन्दा पाको सदस्यका निवासस्थानमा भेला हुन्छौं र आशीर्वादस्वरुप टिका थाप्छौं । दशमीका दिन प्रायः सबैले नै सबैभन्दा पाको सदस्य भएकै स्थानमा व्यतीत गरिन्छ । त्यसैलाई मूलघर पनि भनिन्छ । त्यसपछिका दिनमा मावल, ससुराली र अरु मान्यजनकहाँ जाने गर्छौं । 



राष्ट्रपति नेपालको सर्वोच्च (आलंकारिक) संस्था हो । सांस्कृतिक हिसाबले यसलाई राष्ट्रको मूलघर नै मानौं र प्रकारान्तरमा हो पनि । यद्यपि राष्ट्रपतिबाट टिका थाप्ने चलनचाहिं विगतकालमा राजाहरूले गरिआएको प्रथालाई नै निरन्तरता दिइएको हो । देश गणतन्त्र भएपछि निरन्तरता नदिएइको भए के हुन्थ्यो, सायद त्यसको राजनीतिक अर्थ अर्कै हुन्थ्यो । 

किनभने राष्ट्रपतिले टिका नलगाइदिँदा टिकाप्रेमीहरू, जेठ १९, २०५८ मा त्यतिबेलाका राजा रहेका वीरेन्द्रको सवंश विनाशपछि राजा बनेका र गणतन्त्रको आगमनपछि ‘राजा’ पदवीबाट च्युत, ज्ञानेन्द्रको निर्मल निवासतिर ओइरिन्छन् भन्ने आशंकाका कारण पनि राष्ट्रपतिले दसैंको टिका लगाइदिने परम्परालाई निरन्तरता दिइएको हो भन्न सकिन्छ ।
 
टिका थाप्‍ने र लगाइदिने शैलीको सरलीकरण हुनुपर्ने, सबै मानिसको प्रतिष्ठा एउटै हुन्छ भन्ने बोध गरेर सबैसँग एकैसमानको व्यवहार भइदिएको भए आलोचनाको ठाउँ रहने थिएन । बरु प्रशंसा नै हुन्थ्यो । कसैका लागि कुर्सी र कसैलाई भने घुँडा यस्तो अल्पबुद्धि कहाँबाट आयो ? दसैं आफैंमा समताबोधक पर्व हो, यस्तो पर्वमा भेदभावको अभ्यास किन गरियो, ढंग नभएर कि बुद्धि नपुगेर कि उच्चासनमा बसेपछि जे पनि मान्य हुन्छ भन्ने अहंकारले मति भ्रम भएको हो ? केही त पक्कै भएकै हो । 

राष्ट्रको सर्वोच्च आसनमा बस्ने व्यक्ति व्यवहारमा संवेदनशील भइदिएन भने अनर्थ हुन्छ । त्यही समाजको चलन बन्न जान्छ, कतिपय मानिस त्यस्तै कार्यको सिको गर्दै प्रतिकूल आचरण गर्न थाल्छन् । लोकले समाजको अग्रपंक्तिकै आचरणको अनुकरण गर्छ । आफैं हेर्नुहाेस् व्यक्तिको प्रतिष्ठाबारे कुनै ख्यालै नगरी बोल्नु, आरोप लगाउनु, मनगढन्ते आक्षेप लगाउनु त अचेल सामान्य जस्तै भएको छ । 

यो हद्को अशिष्टता, यी तथानामहरू कहाँबाट कसरी निःसृत भएका हुन् र यी तथानामहरूबीच मानिसको मनमस्तिष्क कसरी सुस्थिर हुन्छ ? तडकभडक र मोजमस्ती मात्रै गर्ने, गालीगलौज र आरोप प्रत्यारोपमा दिन गुजार्ने मानिस उँभो नलागेजस्तै देशकै चालचलन त्यस्तै हुँदै गयो भने समृद्धि त परै भीख पनि पाइने छैन ।

मानिसको स्वभाव अनुकरणात्मक हो । उसले राज्य व्यवस्थाको शिरमा जो बसेको छ, जस्तो चालचलन हुन्छ, सामान्यतया जानीनजानी त्यसैको अनुकरण गरिरहेको हुन्छ । उच्चासनमा बस्नेले भेदभावलाई मान्यता दियो भने भेदभाव नै क्रमशः संस्थागत हुन्छ । समाजमा विद्यमान यावत् कुरीतिहरू विगतमा उच्चासनमा बस्नेहरूले मान्यता दिएकै कारण स्थापित भएका हुन् । 
 

छापादेखि अनलाइन पोर्टल, सामाजिक सञ्जालमा गुनासा, सुझाव, आलोचना आइरहेका छन्, के राष्ट्रपति कार्यालय त्यसको ट्रेकिङ गर्दैन ? नोट बनाउँदैन ? ब्रिफिङ गर्दैन ? राष्ट्रपतिको देशभित्रै आवागमन तामझामपूर्ण छ । उनको ‘सवारी चल्दा’जनताले सास्ती पाउँछन् । सास्ती पाएपछि गाली त गर्छन् नै, गालीमात्रै होइन सराप्छन् पनि । 


त्यसैले आजजस्तो चलन बस्छ त्यो कालक्रममा थिति बन्छ र थिति (थिति विकृत हुँदा बेथिति) बन्छ बनिसकेपछि त्यसबाट फुत्किन लरतरै सकिँदैन । जस्तै, विगतमा राजाहरूले टिका लगाइदिए, प्रथम राष्ट्रपति रामवरण यादवले त्यसैलाई निरन्तरता दिए । निरन्तरता दिनुको राजनीतिक कारण थियो, त्यो भनिसकियो । वर्तमान राष्ट्रपतिका पालामा विशेष गरेर यसपालिको टिका प्रकरण समय नसुहाउँदो गरी भद्दा भयो । अर्थात् रीति, कुरीति बन्न पुग्यो ।  
  
भद्दा भयो किनभने राष्ट्रपति टिका प्रकरणमा टिका थाप्ने र लगाइदिनेको भावमुद्रा हेर्नुहोस् । कोही आफूलाई बडो विशिष्ट मानेर टिका थापिरहेको छ, अर्काथरी दासानुदास सरह विभिन्न प्रकारले घुँडा टेकेर टिका थापिरहेका देखिए । समाजशास्त्रीय भाषामा भन्नुपर्दा यो गहिरो गाढिएको चाकडी गर्ने र गराउने सामन्त र दास अन्तरसम्बन्धको अवशेष हो । 

प्रश्न छ, यो अवशेषलाई निस्तेज बनाउने कि हुर्काउँदै लाने ? लोकतन्त्र त ती अवशेषहरू निस्तेज पार्न आएको हो । तर प्रवृत्ति भने सामन्ती अवशेषलाई हुर्काउँदै लानेतर्फ उन्मुख छ । हाम्रासमु लाने, नलाने दुई विकल्प छन् । लाने भए समाजमा अप्रिय द्वन्द्व हुन्छ । राज्य सञ्चालन गर्ने पात्रहरू र तिनका भक्त एक कित्ता र अरु अर्को कित्तामा पुग्छन् ।   
 
अवश्य नै नेपालका राष्ट्रपति आलंकारिक भएकाले त्यो संस्थाको सांस्कृतिक महत्व स्थापित गर्नु नराम्रो होइन । राजकाजको काम उनले गर्दैनन्, गर्दिनन् । त्यसैले विभिन्न सांस्कृतिक समारोहमा भाग लिनु, पुरस्कार, मानपदवी वितरण, (मन परेकालाई) भूषित विभूषित गर्नु उनको दैनन्दिनी हुन्छ । 

प्रधानमन्त्री नै प्रमुख कार्यकारी भएकाले सरकारका काममा राष्ट्रपतिको सही छापबाहेक अरु काम छैन, हुँदैन । त्यसैले उनका धेरैजसो गतिविधि सांस्कृतिक नै हुन्छन्, होउन् यसमा खासै आपत्ति जनाउनुपर्ने देखिँदैन । आलंकारिक पद भनेकै त्यस्तै हो । राष्ट्रप्रमुखको संस्था आलंकारिक राख्नुको, विशेष गरे संसदीय प्रथामा, राष्ट्रिय आस्थाको प्रतीकका रुपमा आलोचनामुक्त रहोस् भनेर हो । ताकि, अरु सबैतिर आश मर्न गयो भने राष्ट्रपति त छन् भन्ने अवस्था बाँकी रहोस् । 

तर विशेष गरेर भण्डारीको दोस्रो कार्यकालमा उनको हाउभाउ निकै खट्किने खालको देखिन थालेको छ । टिका त पछिल्लो प्रसंग हो । यस्ता प्रसंगहरू बग्रेल्ती भइसकेका छन् । दिनहुँ जसो राष्ट्रपति आफ्नै आलोच्य प्रस्तुतिका कारण आलोचित भइरहेकी छन् । राष्ट्रपति पदमा आसीन व्यक्ति यसरी आलोचित भएपछि राष्ट्रपतित्व कसरी मर्यादित भयो त ? यो प्रश्नचाहिं अहिले विचारणीय भएको छ । 

छापादेखि अनलाइन पोर्टल, सामाजिक सञ्जालमा गुनासा, सुझाव, आलोचना आइरहेका छन्, के राष्ट्रपति कार्यालय त्यसको ट्रेकिङ गर्दैन ? नोट बनाउँदैन ? ब्रिफिङ गर्दैन ? राष्ट्रपतिको देशभित्रै आवागमन तामझामपूर्ण छ । उनको ‘सवारी चल्दा’जनताले सास्ती पाउँछन् । सास्ती पाएपछि गाली त गर्छन् नै, गालीमात्रै होइन सराप्छन् पनि । 

राष्ट्रपति जनताबाट दिनहुँ सरापिनु राम्रो हो र ? राम्रो हो कसैले भन्दैन र आशा छ, स्वयं राष्ट्रपति श्रीमती विद्यादेवी भण्डारीले पनि भन्ने छैनन् । फेरि, न खड्गप्रसाद शर्मा ओली सधैं प्रधानमन्त्री भइरहने हुन्, न त विद्यादेवी नै अनन्तकालसम्म राष्ट्रपति रहिरहन्छिन् । पदबाट बाहिर भएका दिन कसैले नगन्ने पूर्वराष्ट्रपति भइयो भने के हुन्छ ? यता पनि सोचिदिए राम्रो हुन्छ, मंगल हुन्छ । 

नेपालको प्रधानमन्त्री कार्यकारी पद हो, राष्ट्रपति आलंकारिक । राष्ट्रपतिमा लोकआस्था संकेन्द्रित हुनुपर्छ । प्रधानमन्त्रीलाई त कार्यकारी भएकाले गाली खाए, सरापिए पनि काम गरेर देखाउने अवसर हुन्छ । काम गर्दा गल्ती भए आलोचित हुन्छन्, काम गरेर सच्चिन सक्छन् । तर हाम्रो राष्ट्रपति सर्वोच्च र आलंकारिक पद भएकोले, त्यस पदमा आसीन व्यक्तिले आलोच्य व्यवहार गर्नबाट बच्‍नुपर्छ।     

प्रकाशित: Dec 31, 2017| 18:23 आइतबार, पुस १६, २०७४
nepali patronepali patro
प्रतिक्रिया दिनुहोस्

थप समाचार

भारत-क्यानडा विवादको असर पर्ला नेपाललाई ?

भारत-क्यानडा विवादको असर पर्ला नेपाललाई ?

शक्ति राष्ट्रको मतभेदले गर्दा उनीहरुको मुद्राको स्तर खस्किने गर्छ। यदि अमेरिकाले क्यानडाको साथ दिँदै भारतविरुद्ध व्यापारिक चाबी राख्न खोजे भारतको मुद्रा केही हदसम्म्म निष्क्रिय हुन...
बालकदेखि वृद्धसम्मकी 'आमा' सरु

बालकदेखि वृद्धसम्मकी 'आमा' सरु

तुलसालय अनाथाश्रमकी सरु सुवेदी अहिले स्वयं त्यस्ता घर बिर्सेका, घरबारबाट परित्याग गरिएका, सडकमा अलपत्र परेका र पारिएका थुप्रै बाल–वृद्धकी अभिभावक भएकी छन्। सबैकी ‘आमा’ भएकी...
चुनौतीका बीच संविधानले जगाएको आशा

चुनौतीका बीच संविधानले जगाएको आशा

संविधानसभाबाट प्राप्त संविधान केवल संविधानको दर्जामा र संख्यामा गणना हुने सातौं संविधानमात्र होइन, संविधानसभाबाट प्राप्त भएको पहिलो संविधान पनि हो। 
शिक्षाको मौलिक हक कागजमा सीमित

शिक्षाको मौलिक हक कागजमा सीमित

समाजवादोन्मुख संविधानको परिकल्पनाअनुसार शिक्षाका अधिकारको कार्यान्वयनमा पूर्णता नहुँदा शिक्षाको मौलिक हक केवल संविधान र कानुनका कागजमा सीमित भएका छन्।
गणेशमानको सालिकले २३ वर्षपछि पाएको पूर्णता

गणेशमानको सालिकले २३ वर्षपछि पाएको पूर्णता

सो सालिक एक हजार दुई किलो ढलोट प्रयोग गरी निर्माण गरिएको १२ फिट अग्लो रहेको छ।