अंग्रेजी आक्रमण अनि राष्ट्र भाषाको भ्रम

पहिले साम्राज्यवादले भूसतहमा बन्दुक र तोप लिएर किल्लाबाहिरबाट प्रहार गर्थ्यो । र, अहिले किताब र इन्टरनेटका माध्यमबाट आउँछ र हाम्रो दिमागलाई प्रहार गरिरहेको छ।

स्नातकोत्तर र स्नातक तहमा यो भाषाको बीउ निमोठिइसक्यो भने कक्षा ११ र १२ मा सास मात्रै धान्ने काम भइरहेको छ। अहिले यसलाई अझ घटाउने प्रपञ्च रचिँदैछ। विडम्बना, युवालाई कलेजहरूमा जबर्जस्ती अंग्रेजी लादिएको छ। वर्षभरि नेपालीमा पढाइन्छ तर परीक्षामा लेख्दा अंग्रेजी अनिवार्य गरिएको छ। एक विद्यार्थीले आफ्नो मातृभाषामा परीक्षा दिन पाउने कि नपाउने? बहस यहाँ जरुरी छ।

विभिन्न सेवा प्रवेशका परीक्षामा यो विषय हटाइसकियो। एउटा १० कक्षा उत्तीर्ण गरेको विद्यार्थी आफ्नो लब्धांक पत्रमा बिग्रिएको हिज्जे सच्याउन कार्यालयलाई पत्र लेख्न सक्दैन। १२ कक्षा उत्तीर्ण गरेको एउटा व्यक्तिले सवारी चालकका लागि आवेदित विज्ञापनमा आवेदन भर्न अर्कालाई लगाउनुपर्छ। स्नातक उत्तीर्ण गरी सरकारी कार्यालयमा भर्ना भएको कर्मचारी आफ्नो बिदा माग फाराम भर्न सक्दैन।

राज्यले उत्पादन गरिरहेका यस्ता शिक्षित जनशक्तिले देशको विकास र शिक्षा नीतिको उपहास गर्छन्। नेपाली भाषा नेपालको सरकारी कामकाजको भाषा साथै सरकारी कागजात सबै यसै भाषामा तयार गरिन्छन् भनिरहँदा यी तथ्यले भाषिक नीतिमाथि अतिक्रमणको बोध हुन्छ। यसले संविधानप्रदत्त सार्वभौम नेपाली भाषाको सार्वभौम अधिकारमाथि पनि प्रहार भएको बोध हुन्छ। यो नेपाली भाषाको मात्र होइन, नेपाल राष्ट्रमाथिको अपमान हो।

यिनै प्रसंगबाट प्रष्ट हुन्छ, नेपाली समाज कतातिर जाँदैछ ? हामी आगामी पुस्तालाई के सिकाउँदैछौं। त्यो पुस्ताको बोलीमा नेपालीपन, नेपालीत्व र मातृत्वको खै ?

वर्गभेदको नयाँ रूप

 

नेपाल भन्नेबित्तिकै कसैको पनि जिब्रोमा एक सय २३ वटा भाषा बस्दैनन्, बिनाकुनै हिच्किचाहट सजिलै नेपाली आउँछ।

अहिले शहरमा बस्ने नेपालीले भात खान छोडिसके, पिजा, बर्गरसित लन्च-डिनर त छँदैछ, भात खाँदैनन्, राइस खान्छन्। जसले भात खान्छ, त्यसलाई ‘पाखे’ को बिल्ला भिराइन्छ। राइस खाने उपल्लो वर्ग र भात खाने तल्लो वर्ग भनेर आँखा तरेर हेर्ने प्रवृत्ति झनै मौलाउँदै गएको छ।

लामो समय वर्ग विभेदका लागि नेपालीहरूले संघर्ष गरे। थुप्रैले ज्यानको आहुति दिए। कुनै पनि जाति, भाषा, लिंग, धर्म र धनसम्पत्तिका हिसाबमा विभेद हुनु हुँदैन भन्ने संघर्षको उद्देश्य थियो। तर, भाषाका माध्यमबाट वर्ग विभेदको नयाँ रूपमा जन्म भएको छ। जसले नेपाली भाषा बोल्छ, त्यो निच र जसले अंग्रेजी बोल्छ, त्यो उच्च वर्ग मान्न थालिएको छ। वर्गभेदको नयाँ रूपको जन्म भइरहेको छ।

हामीले प्रयोग गर्ने आइफोनदेखि कम्युटरसम्म सबै अंग्रेजी भाषामा छन्। हामी त्यसमा अभ्यस्त भइरहेका छौं। तर, अंग्रेजीमा अभ्यस्त हुँदै गर्दा आफ्नो मौलिकता र धरातललाई लत्याउन मिल्दैन। यदि त्यसो गरियो भने त्यसले अस्तित्व नै नामेट पार्नेछ।

नेटिभ अमेरिकी लेखक लेस्ली मर्मन सिल्कोको उपन्यास सेरेमोनीमा लेखिएको छ, ‘जबसम्म तिम्रो इतिहास र तिम्रो कथा बाँकी रहन्छ, तबसम्म तिमीलाई कसैले जित्न सक्दैन। तर, जब तिम्रो इतिहास र कथा नासिन्छ, त्यसपछि तिमीले कसैले हराउन सक्दैनौ।’

त्यसकारण नेपालमा पनि वैज्ञानिक छन्, उनीहरूले नेपाली भाषालाई त्यही कम्प्युटरमा नेपाली भाषा इन्पुट गर्नसक्ने क्षमता राख्छन्। आईबीएम कम्प्युटर बनाउनुभन्दा दुई वर्षअघि सन् १९७९ मा वैज्ञानिक मुनिबहादुर शाक्यले नेपालमा माइक्रो कम्प्युटर बनाएका थिए। उनले माइक्रोसँगै सुपर कम्प्युटर र देवनागरी कम्प्युटर बनाइसकेका छन्। देवनागरी लिपीमै सबै काम गर्न सकिने कम्प्युटर बनाए, उनले। तर, राज्यले यस्ता विषयमा चासो राखेको छैन।

कस्तुरीले विना नचिनेझैं राज्यले आफैंभित्रको प्रतिभाबाट भाषाका क्षेत्रमा ठूलो फड्को मार्न सक्छ। तर, विभिन्न एनजीओ र आईएनजीओको प्रभाव र दबाब भाषा मास्ने, इतिहास मेटाउने र आधुनिक वर्गभेदको जन्म गराउनेतर्फ उद्यत छ।

भाषा आयोगका अध्यक्ष डाक्टर लवदेव अवस्थीले अंग्रेजीको मोह राख्ने र भाषा संरक्षणमा चासो नदिने हो भने नेपाल नाम मात्रै रहने तर पहिचान मेटिने बताउँदै आएका छन्। अंग्रेजी भाषाको मोह र सामाजिक सञ्जाल तथा सञ्चार माध्यमको प्रभावले नेपालका मातृभाषा लोपोन्मुख रहेको बताउँदै भाषाविदहरूको टाउको दुखाइको विषय बनिरहेको छ। नेपाली भाषा वा मातृ भाषाको संरक्षण गर्नुको साटो अंग्रेजी माध्यमको नाममा पढाइने अंग्रेजी भाषाले नेपालका मातृभाषा तथा पूर्वीय दर्शनको क्षयीकरण भइरहेको बताउँदै उनीहरूले आवाज उठाइरहेकै छन्।

यसो भनिरहनुको अर्थ अंग्रेजी भाषा बहिष्कार नै गर्नुपर्छ भन्ने कदापि होइन। मानिसले जति भाषाको ज्ञान लिन सक्छ, त्यति नै अब्बल र योग्य बन्छ। भाषाले एकअर्कोलाई नजिक ल्याउने काम गर्छ। तर, अंग्रेजी भाषाका नाममा हुने विभेद र नेपाली पहिचान नै समाप्त पार्ने गरी भइरहेको अभियानलाई निस्तेज पारिएन भने भोलिको पुस्ताले नेपालको पहिचान, मौलिकता र संस्कृति एकादेशको कथा हुनेछ।

पहिले साम्राज्यवादले भूसतहमा बन्दुक र तोप लिएर किल्लाबाहिरबाट प्रहार गथ्र्यो। र, अहिले किताब र इन्टरनेटका माध्यमबाट आउँछ र हाम्रो दिमागलाई प्रहार गरिरहेको छ। यस्ता सामान्य लाग्ने संवेदनशील विषयमा राज्य गम्भीर हुनैपर्छ।