इजरायली सैन्य शक्तिलाई चुनौती दिने हमास नेता को-को हुन्?

काठमाडौं- हमासले गाजाबाट सुरु गरेको सबैभन्दा घातक आक्रमण थालेपछि यसको मास्टरमाइन्ड कसले गर्‍यो भन्‍ने प्रश्‍नहरु उठेका छन्। इजरायल विश्‍वकै उत्कृष्ट सैन्य शक्ति भएको मुलुक मानिन्छ। यद्पि गाजाबाट इजरायललाई निरन्तर आक्रमण भएपछि यसको पछि कसको हात छ भन्‍ने चासो बढेको हो। बीबीसीले ती नेताहरुको बारेमा सामग्री तयार पारेको छ। 

गाजा नियन्त्रण गर्ने लडाकु प्यालेस्टिनी समूहसँग सम्बन्धित धेरै उच्च श्रेणीका व्यक्तिहरु निकै कम सार्वजनिक हुन्छन् भने अरूले इजरायलको हत्या प्रयासहरूबाट बच्‍न आफ्नो जीवनको धेरै समय बिताएका छन्।

यी हुन् हमासका प्रमुख नेताहरू :

इस्माइल हनियाह

इस्माइल हनियाहलाई हमासको समग्र नेता मानिन्छ। सन् १९८० को दशकको अन्तमा आन्दोलनको एक प्रमुख सदस्य बने। इजरायलले सन् १९८९ मा हनियाहलाई तीन वर्षको लागि जेलमा राख्यो। इजरायलले पहिलो पटक प्यालेस्टिनी विद्रोहलाई क्रयाक गरेको थियो। 

त्यसपछि उनलाई सन् १९९२ मा इजरायल र लेबनानबीचको नो-म्यान्स ल्यान्डमा हमासका धेरै नेताहरूसहित निर्वासन गरिएको थियो। एक वर्षको निर्वासनपछि उनी गाजा फर्किए। सन् १९९७ मा उनी हमासको आध्यात्मिक नेताको कार्यालयको प्रमुख नियुक्त भए र आफूलाई बलियो बनाए। 

हमासले राष्ट्रिय चुनावमा सबैभन्दा बढी सिट जितिसकेपछि हनियाहलाई सन् २००६ मा राष्ट्रपति महमूद अब्बासले प्यालेस्टिनी प्रधानमन्त्री नियुक्त गरेका थिए, तर एक वर्षपछि उक्त समूहले गाजा पट्टीबाट अब्बासको फताह पार्टीलाई घातक हिंसाको एक हप्तामा हटाएपछि बर्खास्त गरिएको थियो।

हानियाहले आफ्नो बर्खास्तलाई 'असंवैधानिक' भनी अस्वीकार गरे र उनको सरकारले 'प्यालेस्टिनी जनताप्रतिको आफ्नो राष्ट्रिय जिम्मेवारीहरू जारी रहने'  र गाजामा शासन गर्न जारी राख्यो।

उनी २०१७ मा हमासको राजनीतिक ब्यूरोको प्रमुख चुनिएका थिए। सन् २०१८ मा अमेरिकी विदेश विभागले हनियाहलाई आतंकवादीको सूचीमा राख्‍यो। उनी विगत केही वर्षदेखि कतारमा बस्दै आएका छन्।

याहाय सिनवार 

सेप्टेम्बर २०१५ मा संयुक्त राज्य अमेरिकाले सिनवारको नाम 'अन्तर्राष्ट्रिय आतंकवादी' को सूचीमा समावेश गर्यो। गाजा पट्टीमा हमास आन्दोलनका नेता याहाय सिनवारको जन्म सन् १९६२ मा भएको थियो।

उनी माजड भनेर चिनिने हमास सुरक्षा सेवाका संस्थापक हुन्, जसले आन्तरिक सुरक्षा मामिलाहरू प्रबन्ध गर्दछन्। उनको नेतृत्वमा संदिग्ध इजरायली एजेन्टहरूको अनुसन्धान गर्दछ र इजरायली खुफिया र सुरक्षा सेवा अधिकारीहरूलाई ट्र्याक गर्दछ।

सिनवार तीन पटक पक्राउ परेका छन्। सन् १९८८ मा उनको तेस्रो गिरफ्तारीपछि, उनलाई जेलमा चार आजीवन कारावासको सजाय दिइएको थियो। यद्यपि, उनी हमासद्वारा पाँच वर्षभन्दा बढी समयदेखि बन्दी बनाएका इजरायली सैनिकको बदलामा इजरायलले रिहा गरेका १,०२७ प्यालेस्टिनी र इजरायली अरब कैदीहरूमध्ये थिए।

सिनवार हमासमा एक प्रमुख नेताको रूपमा आफ्नो स्थानमा फर्किए र सन् २०१७ मा गाजा पट्टीमा समूहको राजनीतिक ब्यूरोको प्रमुख नियुक्त भए। स

मोहम्मद देइफ

मोहम्मद देइफ हमास आन्दोलनको सैन्य शाखा इज्ज अल-दिन अल-कसाम ब्रिगेडको नेतृत्व गर्छन्। उनी प्यालेस्टिनीहरूलाई मास्टरमाइन्ड र इजरायलीहरूलाई 'द क्याट विथ नाइन लाइभ्स' भनेर चिनिन्छन्।

इजरायली अधिकारीहरूले उनलाई सन् १९८९ मा कैद राखेको थियो। त्यसपछि उनले इजरायली सैनिकहरूलाई कब्जा गर्ने उद्देश्यका साथ अल-कसाम ब्रिगेडहरू गठन गरे।

उनको रिहाई पछि उनले टनेल निर्माण गर्न इन्जिनियरिङ गरे, जसले हमास लडाकुहरूलाई गाजाबाट इजरायल भित्र पस्न अनुमति दिएको थियो। 

देइफ इजरायलका सबैभन्दा खोजिएका व्यक्तिहरू मध्ये एक हुन्, जसलाई १९९६ मा दशौं इजरायलीहरूलाई मार्ने 'बस बम विष्फोट'को योजना र निरीक्षण गरेका थिए। सन् १९९० को दशकको मध्यमा तीन इजरायली सैनिकहरूलाई पक्रने र हत्या गरेको आरोप उनीमाथि छ।

इजरायलले उनलाई २००० मा कैद गर्‍यो, तर दोस्रो प्यालेस्टिनी विद्रोहको सुरुमा उनी भागेका थिए। उनका तीन ज्ञात तस्बिरहरू छन्: एउटा पुरा अनुहार देखिएको छ, दोस्रोमा मास्क लगाएको छ, र तेस्रो उनको छाया पारेको छ।

उनको जीवनमा सबैभन्दा गम्भीर हत्या प्रयासहरू सन् २००२ मा भएको थियो। यद्पि देइफ बाँचे तर उनले एउटा आँखा गुमाए। इजरायली सुरक्षा बलहरूले गाजा पट्टीमा सन् २०१४ आक्रमणको क्रममा देइफको हत्या गर्न फेरि असफल भए, तर उनकी श्रीमती र उनका दुई बच्चाहरूको भने हत्या भयो।

मारवान इसा

हालैको आक्रमणमा इसाको महत्वपूर्ण भूमिका रहेको मानिन्छ। मारवान इसा, मोहम्मद देइफको दाहिने हात, इज्ज अल-दिन अल-कसाम ब्रिगेडका उप-कमाण्डर-इन-चीफ हुन्।

इजरायली सेनाले उनलाई हमाससँगको गतिविधिको कारण पाँच वर्षसम्म पहिलो इन्फादाको समयमा हिरासतमा राख्यो। प्यालेस्टिनी प्राधिकरणले इसालाई सन् १९९७ मा गिरफ्तार गरेको थियो तर सन् २००० मा दोस्रो इन्फादापछि रिहा गरिएको थियो।

उनी इजरायलको मोस्ट वान्टेड सूचीमा थिए, र इजरायलले सन् २००६ मा उनको हत्या प्रयास गर्दा घाइते भए। 

इजरायली लडाकु विमानहरूले २०१४ र २०२१ मा गाजामा आक्रमण गर्दा उनको घर पनि दुई पटक ध्वस्त पारेका थिए र उनका भाइको मृत्यु भएको थियो।

सन् २०११ सम्म इसा कस्तो देखिन्थे थाहा थिएन, पछि भने उनको कैदीहरूको स्वागत समारोहमा लिइएको सामूहिक फोटोमा देखा पर्‍यो। उनले इजरायलमा आक्रमणको योजना बनाउनमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको मानिन्छ।

खालेद मेसल

मेशाल हमासका संस्थापक मध्येका एक हुन्। सन् १९५६ मा वेस्ट बैंकमा जन्मेका खालिद मेशाललाई हमासका संस्थापकमध्ये एक मानिन्छ। इजरायली प्रधानमन्त्री बेन्जामिन नेतान्याहुको प्रत्यक्ष निर्देशनमा, इजरायलको मोसाद जासूस एजेन्सीले सन् १९९७ मा जोर्डनमा रहँदा मेशालको हत्या गर्ने प्रयास गरेको थियो।

मोसादका एजेन्टहरू नक्कली क्यानाडाली राहदानी लिएर जोर्डनमा प्रवेश गरे र सडकमा हिँड्दा मेशाललाई विषाक्त पदार्थको सुई लगाइयो। जोर्डनका अधिकारीहरूले हत्याको प्रयास पत्ता लगाए र दुई मोसाद सदस्यहरूलाई पक्राउ गरे।

जोर्डनका दिवंगत राजा हुसेनले इजरायलका प्रधानमन्त्रीसँग मेशाललाई सुई लगाएको पदार्थको औषधि मागेका थिए। तत्कालिन अमेरिकी राष्ट्रपति बिल क्लिन्टनको दबाबको सामना गर्दै, श्री नेतन्याहुले सुरुमा अनुरोध अस्वीकार गरेपछि औषधि उपलब्ध गराए।

कतारमा बस्ने मेशालले सन् २०१२ मा पहिलो पटक गाजा पट्टीको भ्रमण गरेका थिए। उनलाई प्यालेस्टिनी अधिकारीहरूले स्वागत गरेका थिए र उनलाई स्वागत गर्न प्यालेस्टिनीहरूको भीड बाहिर आएको थियो।

हमासले सन् २०१७ मा मेशालको उत्तराधिकारीका लागि इस्माइल हानियालाई आफ्नो राजनीतिक ब्यूरोको प्रमुखको रूपमा चयन गर्यो, र मेशाल विदेशमा समूहको राजनीतिक ब्यूरोको प्रमुख बने।

महमूद जहर

जाहर सन् २००३ मा इजरायली हत्या प्रयासबाट बाँचेका थिए। महमूद जहरको जन्म गाजामा सन् १९४५ मा प्यालेस्टिनी बुबा र इजिप्टियन आमाको लागि भएको थियो। उनी हमासको सबैभन्दा प्रमुख नेताहरू मध्ये एक मानिन्छ, र आन्दोलनको राजनीतिक नेतृत्वको सदस्य हो।

उनले गाजाको स्कूल र काइरोमा विश्वविद्यालय गए, त्यसपछि गाजा र खान युनिसमा डाक्टरको रूपमा काम गरे जबसम्म इजरायली अधिकारीहरूले उनको राजनीतिक स्थितिको कारणले उनलाई बर्खास्त गरेनन्।

हमासको स्थापना भएको केही महिनापछि महमूद जहरलाई सन् १९८८ मा इजरायली जेलमा राखिएको थियो। उनी इजरायलले १९९२ मा नो-म्यान ल्यान्डमा निर्वासित गर्नेहरूमध्ये एक थिए, जहाँ उनले एक वर्ष बिताए।

सन् २००६ मा प्यालेस्टाइनको आम चुनावमा हमास आन्दोलनले विजय हासिल गरेपछि, जाहर प्रधानमन्त्री इस्माइल हनियाहको नवगठित सरकारमा आफ्नो अन्तिम बर्खास्त हुनु अघि विदेश मामिला मन्त्रालयमा सामेल भए।

इजरायलले सन् २००३ मा जाहरको हत्या गर्ने प्रयास गरेको थियो, जब एक विमानले गाजा शहरमा उनको घरमा बम खसालेको थियो। आक्रमणमा उनलाई सामान्य चोट लागेको थियो तर उनको जेठो छोरा खालिदको मृत्यु भयो।

उनका दोस्रो छोरा, होसम, जो अल-कसाम ब्रिगेडका सदस्य थिए, र सन् २००८ मा गाजामा इजरायली हवाई आक्रमणमा मारिए।