‘जुरुक्क कर्णाली’मा बगेका ‘आँसु र आशा’

काठमाडौं । ‘झर्‍यो भुँइमा टोपी हजुर निउरिदा शिर…,
कसलाई सुनाउ, कहाँ सुनाउ हजुर कर्णालीको पिर,
जुनि बित्यो हाम्रो हजुर मोटरबाटो कुरी,
ज्यानलिन्छ भिरले हाम्रो, मन रुन्छ पिरले, कर्णाली पिरले’

प्रज्ञा भवनको प्रेक्षालयमा कर्णालीको मार्मिक पीडा, भावना र वेदना समेटिएको यो गीत गुञ्जिँदा धेरैका आँखा रसाए। गला अवरुद्ध भए। यो प्रतिनिधि गीत केवल गीत मात्रै थिएन। कलाकार रतन देवकोटाले गाएको यस गीतले कर्णालीका दुःख, पीडा, सङ्घर्ष र सफलताका भावनालाई बोलिरहेको थियो। हुड्केउली भाकामा पस्किएको गीतमा भोक, विदेशीयका व्यथा र बसाइँसराइका कथा गुँथिएका छन्।

प्रेक्षालयमा प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीसहित विशिष्ट व्यक्ति र खचाखच भरिएका दर्शकलाई कर्णालीका गाथा, व्यवस्था र विकास सम्भावना र उपलब्धि समेटिएका विविध प्रस्तुतिले मोहित तुल्यायो। सिस्नो पानी नेपालले बिहीबार प्रस्तुत गरेको ‘कर्णाली जुरुक्क’ ले सहभागीको ध्यानमात्रै खिचेन कर्णालीका दुःख, भोगाइ र पीडासँगै बेदनाका आँसु बगायो। त्यहाँका लागि गरिनुपर्ने जिम्मेवारीको आत्मबोध पनि गराएको आभाष भइरहेको थियो।

साँच्चिकै जब कर्णालीको नाम आउँछ, त्यहाँ अभाव र पीडा छचल्किन्छ। भोक, अभाव र अत्यास त्यहाँको प्रतीक जस्तै बनेको छ। कर्णालीवासीले देशमा कैयौँ व्यवस्था बदलिए पनि त्यहाँको विम्ब बदल्न पर्याप्त प्रयास नगरिएको गुनसो गर्छन्। त्यही नबदलिएको विम्बलाई सिस्नोपानी नेपालले ‘जुरुक्क कर्णाली’ लाई संघीघीय राजधानी काठमाडौंको प्रज्ञा प्रतिष्ठानमा एकपटक पुनः स्मरण गराएको छ, जसले अभाव, दुःख, पीडा र वेदनाको व्यथा बोक्ने कर्णालीमा अब सम्भावनाका ढोकाहरू खुलिसकेको सन्देश प्रवाह गरेको छ।

गीतले भनेझैँ राणाकाल र पञ्चायतकालमा नुगेको कर्णालीको शिर सक्रिय राजतन्त्रकालमा पनि उठ्न सकेन। गणतान्त्रिक नेपालमा भने विस्तारै उचो हुँदैछ।

यहाँ प्रस्तुत गरिएका विविध प्रस्तुतीले भौगोलिक रूपमा ठूलो भए पनि राज्यले सोअनुसार बजेट व्यवस्थापन गर्न नसकेको गुनासा झल्किन्थे। पछिल्लो समय केही काम त भएका छन्, तर ती पर्याप्त नभएका र त्यसैकारण वर्षौदेखिको अभावबाट अझै मुक्ति पाउन नसकिएको गुनासा पोखिए। कर्णाली प्रदेश घुमेर आएको सिस्नोपानी नेपालले यिनै यथार्थलाई केही भावनात्मक त केही रचनात्मक माध्यमबाट देशको प्रधानमन्त्रीलाई नै साँची राखेर प्रस्तुत गरेको थियो।

सामान्यतयाः राजनीतिक विकृति र विसङ्गतिमाथि प्रहार गर्ने सिस्नोपानीले यो पटक कर्णालीको यथार्थता प्रस्तुत गर्‍यो। प्रस्तुति यति भावनात्मक र रचनात्मक थियो कि कर्णाली प्रदेशका मुख्यमन्त्री यामलाल कँडेललगायतका आखामा आँसु रसाए।

कर्णालीमा निकै अलौकिक सांस्कृतिक र प्राकृतिक सम्पदा हुँदाहुँदै दुःख, पीडा र अभाव छन्। मान्छे मर्दा मलामीको अभाव, यार्सा बेचेर कौडीको भाउमा बेचिएको जडीबुटी र हजारौं तिरेर किन्नुपर्ने औषधिको व्यथा सिलसिलाबद्ध प्रस्तुत गर्दा कर्णाली अझै उठ्न बाँकी रहेको छ भन्ने दर्शाइरहेको थियो।

यद्दपि, यो कार्यक्रमले त्यहाँको अभाव मात्र देखाएको छैन समृद्धिका सम्भावनालाई उजागर गरेको छ। दैलेखको पेट्रोलखानी, जुम्लाको स्याउ र हिमालको जडीबुटी अनि ‘भर्जिन’ पर्यटकीय गन्तव्यबाट कर्णाली जुरुक्क उठ्न सक्छ भन्ने आशा जगाएको छ।

सायद यिनै आशालाई देखेर होला प्रधानमन्त्री ओलीले भने, ‘अब कर्णाली जुरुक्क उठ्छ र उठाउनुपर्छ। नेपाल बन्छ, बन्दैछ। कर्णाली बन्छ, बन्दैछ। सिङ्गै नेपाल उठ्छ, कर्णाली जुरुक्क उठ्छ।’ उनका अनुसार कर्णाली पछिल्लो समय निकै अगाडि बढेको छ। त्यहाँ सडक सञ्जाल मात्र जोडिएको छैन, डाक्टर उत्पादन गर्ने मेडिकल कलेजदेखि देश विकासको नक्सा कोर्ने इञ्जिनियरिङ कलेजसम्म सञ्चालनमा आएका छन्।

जुरुक्क कर्णालीले तीतो वास्तविकता र स्वर्णिम सम्भावनाको उजागर गरेको छ। यसले जुरुक्क कर्णाली उठ्छ भन्ने आशा पनि जगाएको छ। साथै अब कर्णाली विकासको गति बढाउनुपर्ने सन्देश प्रवाह गरेको छ। यसबारे प्रधानमन्त्रीले भने, ‘हुम्लामा मोटरबाटो पुग्यो र गाडी पनि गुडिसक्यो। अब जुम्लाको स्याउ, फाल्नु पर्दैन। बजार पाएको छ। उत्तरतिरका बाटा पनि खुलेका छन्। कर्णाली करिडोर बनेको छ।’

कालो बादलभित्र चाँदीको घेरा देखिएझैँ भौगोलिक र प्राकृतिक छटाले भरिपूर्ण अपार सम्भावना बोकेको कर्णालीमा आशाका किरण देखिएका छन्। अब विगतको कर्णाली हैन अहिलेको कर्णालीले परिवर्तनलाई बोकेर भावी पुस्ताको सम्भावनाको ढोका खोलिदिएको छ।

त्यसैले त प्रधानमन्त्री ओली भन्दै थिए, ‘अब कर्णालीका वेदनाका गीतमा परिवर्तन आउनुपर्छ। ‘रेलको बाटो पुग्दैछ रे तिमी बस्ने सहरैमा…हुम्ला कहिले मोटर आउला रहरैमा’ गीतले भनेझैँ अब हुम्लामा बाटो पुगिसकेको छ, मोटर पनि गुडिसक्यो। सिटामोलको अभावमा पनि पर्नु पर्दैन। विद्यार्थी तुइन चडेर स्कुल जानु पनि पर्दैन। सडक कालोपत्रे हुँदैछन्।’

प्रधानमन्त्री ओलीले कर्णाली जुरुक्क कार्यक्रमले कर्णालीको विकासका लागि हौसला दिने र आशाको दियो बाल्ने खालको रहेको तर भएका विकास र प्रगतिका कुरा अझै समेटिनुपर्नेमा जोड दिए। उनले भने, ‘कर्णालीको स्याउले अब बजार पाउँछ। अब सबै सदरमुकामसहित हुम्लामा ‘पिच’ बाटो पनि जान्छ। मोटरबाटो चढी जाउँला रारा घुम्न जस्ता गीतहरु अब यथार्थ भइसकेका छन्। कर्णालीमा हामीले विश्वविद्यायल, स्वास्थ्य प्रतिष्ठान, कर्णाली करिडोर, हुम्ला जोड्ने बेलिब्रिज, रङ्गशाला आदि बनाइसकेका छौं।’

प्रधानमन्त्री ओलीले सरकारले गच्छेअनुसार कर्णालीको विकासका लागि उच्च प्राथमिकता दिने विश्वास पनि दिलाए। ‘मैले पहिला ग्यास र खानी उत्खनन्को कुरा गर्दा उडाउनेले दैलेखमा मिथेन ग्यासको भण्डार पत्ता लागिसकेको नदेख्न सक्छन्, तर कर्णाली त्यतिसारो बैगुनी हुनसक्दैन। अब हामीले यार्सागुम्बाको निर्यात गर्नतिर पनि लाग्नेछौं।’

प्रस्तुतिको दौरानमा कलाकार शिशिर योगीको कर्णाली पारि छैन खेतबारी…रुखो छ टारी…! बोलको गीतले सबैलाई मन्त्रमुग्ध बनायो।

जुरुक्क कर्णाली बोलको गीतबाट सुरु भएको कार्यक्रममा आकर्षक मयूर नाच, हास्यकलाकार सुबोध गौतमले चित्रबहादुर केसीको भूमिकामा प्रस्तुत गर्नुभएको व्यङ्ग्य, शिशिर योगीको कर्णाली पारि छैन खेतबारीजस्ता प्रस्तुतिले सबैको मन जितेको थियो।

कवि माधव चौलागार्इंको कर्णालीसम्बन्धी शब्दचित्र, कवि अर्जुन पराजुलीको ‘कर्णाली छ, कर्णाली छैन’ शीर्षकको कविताले सबैलाई मोहित तुल्यायो। प्रस्तुतिको अन्त्यमा चर्चित हास्यकलाकार मनोज गजुरेलको आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्ट (एआई) को आकर्षक र रोमाञ्चित वार्तालाभको प्रस्तुतिले हललाई हाँसो र तालिको वर्षा गराएको थियो। कलाकार टंक आचार्य र कवि धीरेन्द्र प्रेमर्षिको संयुक्त गीतले बेग्लै रौनकता प्रदान गरेको थियो। रासस