हेडफोनमा अल्झिएको ग्योजेट पुस्ता 

काठमाडौं - भक्तपुर चुनदेवीका किरण किलम्बु पेसाले इलेक्ट्रिसियन हुन्। व्यस्त दैनिकीमा हेडफोन उनको नजिकको साथी हो । घर, अफिस, सडक, कलेज जहाँ हुँदा उनको साथमा  हेडफोन छुट्दैन, प्रायः उनको कानमै झुन्डिएको हुन्छ ।

बाहिरको दुनियाँसँग उनलाई खासै मतलब छैन। आफ्नै ताल र सुरमा उनी झुमिरहेकी हुन्छिन् । उनका लागि कान नै रमाइलो संसार बनिदिएको छ । 

कहिलेकाँही किरणलाई पनि लाग्छ, हेडफोनले मलाई एकलकाँटे बनाएको छ । तर त्यसबाट उम्किन उनी सक्दिनन् । उनी भन्छिन्, हेडफोन लगाएर आफ्नै दुनियाँमा रमाउनुको मजा बेग्लै छ।
किरण ग्याजेट पुस्ताको एउटा प्रतिनिधि मात्र हुन् । पछिल्लो पुस्तामाझ हेडफोन एउटा कल्चर नै भएको छ । हेडफोनबिनाको जीवन यो पुस्ताका लागि अधुरो हुन थालेको छ । 

हेडफोन एडिक्शनले बाहिरको दुनियाँलाई उनीहरु भुल्दैछन्। हेडफोनमा रमाउँदै गर्दा उनीहरु सामाजिक सम्बन्ध, शिष्टाचारलाई समेत उपेक्षा गर्न थालेका छन् । हेडफोनमा अल्झिएको अहिलेको ग्याजेट पुस्ता रियल वल्र्ड (वास्तविक दुनियाँ) सँग अपडेट छैन।

अनामनगरकी सुनिता शर्मालाई स्कुटर चलाउँदा पनि गीत सुन्नैपर्छ । उनी भन्छिन्, ‘खुसीको क्षण होस्, दुःखको क्षण, मेरो भावना साटासाट बनेको छ, एयर फोन । उनी हेड फोनलाई ‘लोन्ली’ मुडको साथी भन्न रुचाउँछिन् ।

प्राविधिक उपकरणसँग अपडेट हुने र प्रयोग गर्ने जाँगर युवामै हुन्छ । त्यसैले अधिकांश युवा प्रविधिसँग नजिक हुन्छन् । ग्याजेटमार्फत नै गीतसंगीत सुन्ने, फिल्म हेर्ने र गेम खेल्ने गरिन्छ । अचेल अधिकांशको कानमा घरमा बस्दा, पैदल हिँड्दा होस् वा सार्वजनिक गाडीमा यात्रा गर्दा होस्, कानमा हेड फोन लगाउने बानी छ। कलेज पढ्ने केटाकेटीका लागि त यो फेशन नै भइसकेको छ ।

मानिसलाई भगवान्ले दुई कान र एक मुख दिनुको कारण हो धेरै सुन्नु तर थोरै बोल्नु । तर हाम्रो कान सुन्नका लागि मात्र प्रयोग भइरहेको छ, त्यो पनि गीतसंगीत र मनोरञ्जनका सामग्रीमात्र । बोल्ने मुख कम प्रयोग हुन थालेको छ । घरमा आएका पाहुनाका सत्कार गर्नु, उनीहरूसँग बोलचाल गर्नु, कुशलमंगल सोध्नु जस्ता शिष्टाचारका व्यवहार कम हुन थालेका छन् एयर फोन प्रयोगले गर्दा । 

कानमा एयरफोन/हेड फोन लगाउँदा व्यक्तिले बाहिरका कुरा केही नसुन्ने भएकाले उसलाई संवादविहीन बनाइदिन्छ । बाहिरी वातावरणबाट अलग बनाइदिने भएकाले कान नै संसार भएको छ एयर फोन र हेड फोन प्रयोगकर्ताका लागि । 

नगरकोटकी राममाया लामा बिहानैदेखि होटलमा व्यस्त हुन्छिन् । उनका एकमात्र सन्तान राजन लामा १६ वर्षका भए । राजन आमालाई काममा सघाउँदैनन् । उनी कहिले दालभात  त कहिले होटलमा पाकेका पकौडा, सेल, चना खाएर स्कुल जान्छन् । उनको कानमा जतिखेर पनि एयर फोन झुन्डिएको हुन्छ । प्रायः उनी कसैसित बोल्न चाहँदैनन् । काम परेका बेला पनि धेरै पटक बोलाएपछि मात्र बोल्छन् । छोराको यस्तो बानीले राममाया आजित छिन् ।

हेडफोनका कारण दुर्घटना 

पछिल्लो अध्ययनअनुसार सडक दुर्घटनाको एउटा कारण हेडफोन पनि हो । सवारी चालक र पैदल यात्री दुवै कानको संगीतमा मस्त हुँदा सडकको गति र अवस्थिति बिर्सने र त्यसले दुर्घटना निम्त्याउने गरेको सरोकारवाला बताउँछन् । 

कानमा एयर फोन/हेड फोन लगाउँदा सवारीचालक र पैदल यात्री दुवै दुर्घटनाको जोखिममा रहने ट्राफिक प्रहरी बताउँछन् ।

ट्राफिक प्रहरी महाशाखाका प्रमुख वसन्त पन्तले बाटो काट्दा, पैदल हिँड्दा र सवारीसाधन चलाउँदा हेड फोन प्रयोग गरेका ट्राफिक व्यवस्थामा असर गर्ने बताए । ट्राफिक महाशाखाको तथ्यांकअनुसार विगत ५ वर्षमा सडक दुर्घटनामा एक सय ५४ पैदल यात्रुको मृत्यु भएको छ । तीमध्ये केही यात्रीले हेड फोन र मोबाइल प्रयोग गरेको पाइएको उनको भनाइ छ । 

सवारीचालकलाई एयरफोन प्रयोगमा रोक लगाउन ट्राफिक प्रहरीका लागि चुनौती रहेको पन्त बताउँछन् । पैदल यात्रुले पनि सजग हुनुपर्ने उनको सुझाव छ । समाजशास्त्री भानुभक्त आचार्यको बुझाइमा एयर फोन र हेन फोनमा झुन्डिने लत सामाजिक बेथितिको एउटा उदाहरण हो । उनले भने, ‘प्रविधिले मानिसलाई सजिलो मात्र बनाएको छैन, संकीर्ण पनि बनाएको छ ।’

हेडफोन फेसन

अचेल चर्को आवाजमा संगीत सुन्दै हिँड्ने फेसनजस्तै बनेको छ । यसमा मनोवैज्ञानिक पक्ष पनि जोडिएको छ। हेड फोनमा व्यस्त हुनेमा १६ देखि २२ वर्ष उमेरसम्मका युवा बढी देखिन्छन् । कानमा हेड फोन झ्न्ड्याउने युवक युवतीलाई आफू ठूलो र प्रतिष्ठित महसुस हुने मनोविद् गोपाल ढकालले बताउँछन् । उनका अनुसार साथीहरूको देखासिकीमा प्रयोग गर्ने पनि धेरै छन् । 

हेड फोन प्रयोग  गर्नेमा महिलाभन्दा पुरुष बढी छन् । इलेक्ट्रोनिक ग्याजेटमा महिलाभन्दा बढी अभिरुचि राख्ने भएकाले प्रयोग गर्नेमा पुरुष धेरै रहेको ताम्राकार कम्प्लेसकका हेड फोन व्यापारी रूपेश चौधरी बताउँछन् । महिला घरायसी काममा व्यस्त हुनुपर्ने भएकाले उनीहरू ग्याजेटमा कम आकर्षित हुने बुझाइ समाजशास्त्री भानुभक्त आचार्यको छ । 

कति मूल्यमा पाइन्छ

बजारमा अहिले एक सय रुपैयाँदैखि ६० हजार रुपैयाँसम्म पर्ने हेड फोन पाइन्छ । नेपाली बजारमा ‘बिट्छ’ ब्रान्डको हेड फोनको माग बढी रहेको हेड फोन व्यापारी चौधरी बताउँछन् । टिकाउ र सस्तो पनि भएकाले यो ब्रान्डको हेड फोन धेरैको रोजाइमा रहेको उनले बताए । 

पहिलोपटक सन् १९१० मा नेथ्यानिकल बाल्डविनले ‘इस्टेरियोटाइप हेडफोन’ अन्वेषण गरेका थिए । उक्त हेड फोन सुरुमा अमेरिकी सेनाले प्रयोग गर्थे । केही वर्षपछि हेड फोन सर्वसाधारणले पनि प्रयोग गर्न थालेको इतिहास छ ।