विश्वभर नै बढ्दैछ प्रोस्टेट क्यान्सर, जीवनशैली सुधारौं

मेडिकल जर्नल ल्यान्सेटको भर्खरै प्रकाशित अनुसन्धान रिपोर्टअनुसार प्रोस्टेट क्यान्सरका बिरामी विश्वभर बढिरहेका छन्। सन् २०२० मा विश्वभर प्रोस्टेट क्यान्सरको नयाँ केस १४ लाख रहेकोमा यो संख्या सन् २०४० सम्म २९ लाखसम्म पुग्ने अध्ययनको निष्कर्ष छ।

प्रतिवेदनअनुसार ११२ देशका पुरुषमा यो क्यान्सर आम रुपमै देखिएको छ। ती मुलुकमा कुल क्यान्सरका बिरामीमध्ये १५ प्रतिशत प्रोस्टेट क्यान्सरका छन्। सन् २०२० पछि प्रोस्टेट क्यान्सरबाट मृत्यु हुने दर पूर्वी एसिया, दक्षिण अमेरिका, पूर्वी यूरोप, उत्तर अमेरिकाका मुलुकमा बढिरहेको छ।

सन् २०२० मा विश्वभर तीन लाख ७५ हजार पुरुषको मृत्यु प्रोस्टेट क्यान्सरका कारण भएको थियो। सन् २०४० सम्म बढेर ८५ प्रतिशत पुग्ने अनुमान गरिएको छ। प्रोस्टेट क्यान्सर र क्यान्सरका कारण पुरुषको मृत्यु हुनेमध्ये प्रमुख पाँचौं कारण रहेको ल्यान्सेटले जनाएको छ।

भारतमा क्यान्सरका बिरामीमध्ये तीन प्रतिशत प्रोस्टेट क्यान्सरका छन्। भारतमा प्रत्येक वर्ष ३३ देखि ४२ नयाँ क्यान्सरका केस आउने गर्छन्। प्रतिवेदनअनुसार त्यहाँ हरेक वर्ष एक लाख मानिसमा चारदेखि पाँच केस आउने गर्छ। राष्ट्रिय स्तरमा क्यान्सरका बिरामी ३० प्रतिशतले बढेको छ भने पछिल्ला २५ वर्षमा सहरी जनसंख्यामा प्रोस्टेट क्यान्सर ७५-८५ प्रतिशतले बढेको छ।

दिल्लीमा बसोबास गर्ने राजेश कुमारको सन् २०२२ अक्टोबरमा प्रोस्टेट क्यान्सर भएको पत्ता लागेको थियो। उनकी श्रीमती रितु मारवाहले बीबीसीलाई भनिन्, ‘मेरो श्रीमानको पिसाब रोक्ने समस्या भइरहेको थियो। पिसाब लाग्न समय लगाउँथे। हरेक वर्ष मेडिकल जाँच गराउने गर्थे। यस समस्यापछि फेमिली डाक्टरले अल्ट्रासाउन्ड गर्न सुझाए।’

रिपोर्टले प्रोस्टेट क्यान्सर भएको देखायो। चिकित्सकले प्रोस्टेट स्पेसिफिक एन्टिजेन वा पीएसए टेस्ट गर्न सल्लाह दिए। त्यसपछि एमआरआई र बायोप्सी गरियो। परीक्षणमा उनका श्रीमानलाई दोस्रो चरणको प्रोस्टेट क्यान्सर भएको पुष्टि भयो।

प्रोस्टेट पुरुषको प्रजनन् प्रणालीको एक भाग हो। यो मूत्राशय (ब्लाडर) को मुनि रहेको सानो ग्रन्थी प्रोस्टेटको आकार ओखरको दानाजस्तै हुने भएपनि उमेरसँगै बढ्न थाल्छ। यसले गाढा र सेतो तरल पदार्थ बनाउँछ। यसले अण्डकोषद्वारा निर्मित शुक्राणुसँग मिलेर वीर्यको उत्पादन गर्छ र तरल बनाउँछ।

चिकित्सकका अनुसार ४५ देखि ५० वर्षको उमेरपछि पुरुषमा प्रोस्टेटसम्बन्धी समस्या देखिने गर्छ। तर यसो भन्दैमा सबैलाई यसको समस्या हुन्छ भन्ने हुँदैन।

अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्थान (एम्स) को सर्जिकल अन्कोलोजी विभागका पूर्वप्राध्यापक डा. एसबीएस देव भन्छन्, ‘यो रोग उमेर बढ्दै गएपछि देखा पर्छ र यो क्यान्सर शरीरमा बिस्तारै बढ्दै जाने गर्छ।’ थाइराइड क्यान्सर र ब्रेस्ट क्यान्सर पनि बिस्तारै बढ्ने गर्छ। ‘भारतमा पहिले यस्ता केस कम देखिन्थे, किनभने औसत उमेर ६० वर्षभन्दा थियो, अहिले उमेर बढेसँगै पोस्टेट क्यान्सरका बिरामी बढेका छन्।’

डा. विक्रम बरुआ कौशिक आर्टेमिस अस्पतालका युरोलोजी प्रमुख हुन्। उनी भन्छन्, ‘मानिसहरुको औसत उमेर बढेपछि प्रोस्टेट क्यान्सर हुने सम्भावना बढी हुने गर्छ। तर केसहरूको संख्या त्यो भन्दा बढी छ।’ प्रोस्टेट क्यान्सरको दर कम देखिनुमा स्क्रिनिङ टेस्ट नगराउनु पनि हो। पश्चिमी देशमा धेरै स्क्रिनिङ हुने हुन्छ तर भारतमा मृत्यु हुनेको रिपोर्टिङ न्यून भएकाले कतिको मृत्यु भएको हो भन्ने अनुमान गर्न गाह्रो छ।

डा. प्रदीप बंशलका अनुसार जति जति पुरुषको उमेर बढ्दै जान्छ, प्रोस्टेट क्यान्सरको केस अगाडि आउँछ। यो वंशाणुगत कारणले पनि हुने गर्छ। त्यस्तै मांसाहारी खानेकुरा खाने मानिसलाई प्रोस्टेट क्यान्सरको जोखिम बढी हुनसक्छ।

डा. वंशल भन्छन्, ‘शाकाहारी खानेकुरा खाने मानिसलाई यसको समस्या हुँदैन भन्ने होइन। जसरी धुम्रपान गर्ने मानिसलाई मुटुरोगको जोखिम बढी हुन्छ। तर धुम्रपान नगर्ने व्यक्तिलाई पनि मुटुको समस्या हुनसक्छ।’

डा. एसबीएस थप्छन्, ‘प्रोस्टेट क्यान्सर पश्चिमी देशमा धेरै देखिन्छ किनभने यो जीवनशैलीसँग सम्बन्धित छ। जसमा दैनिक खानपान जंकफुड, धुम्रपान, रक्सीको सेवन कारण हो।’ 
प्रोस्टेट क्यान्सर पश्चिमा मुलुकमा धेरै देखिएको छ। ल्यासेन्टको प्रतिवेदनमा प्रोस्टेट क्यान्सर ढिला गरी पत्ता लाग्ने र विश्वभरमा कम वा मध्यम आय भएका देशमा चेकजाँचमा ढिलाइ हुने गरेको पाइएको छ।

परिवारमा कसैलाई क्यान्सरको समस्या भएको वा भएको थियो भने जाँच गराइहाल्नुपर्छ। प्रोस्टेट क्यान्सरको खास कुनै लक्षण नहुने चिकित्सकहरु बताउँछन्। प्रोस्टेट स्पेसिफिक एन्टिजेन (पीएसए) लेबल व्यक्तिको उमेरमा निर्भर गर्छ। अमेरिकाको नेसनल क्यान्सर इन्स्टिच्युटका अनुसार पीएसए लेबल, सामान्य र असामान्य हुँदैन।

पहिला ४.० एनजी/एमएल या यसभन्दा कमलाई सामान्य मानिन्थ्यो। तर यसभन्दा पनि कम रहेका व्यक्तिलाई प्रोस्टेट क्यान्सर देखियो भने धेरै १० एनजी/एमएलसम्म भएका व्यक्तिमा यो समस्या देखिएन।

चिकित्सकहरूका अनुसार सुरुमा लक्षण नदेखिएपनि बारम्बार पिसाब लाग्नु, रातमा पिसाबको फ्लो कम हुनु, पिसाब चुहिनु, पिसाबमा रगत देखा पर्नुजस्ता समस्या देखिए पीएसए परीक्षण गर्नुपर्छ। जसले क्यान्सर भए नभएको पत्ता लगाउन मद्दत गर्छ। त्यस्तै कम्मर दुख्ने, हड्डी दुख्ने जस्ता समस्या पनि आउँछन्।

वयस्क बिरामीमा प्रोस्टेट भएको खण्डमा रोबोटिक शल्यक्रिया गर्न सकिने चिकित्सकहरु बताउँछन्। यसपछि १०–१५ वर्षसम्म कुनै समस्या आउँदैन। तर प्रोस्टेट हड्डीमा फैलिसकेको छ भने त्यसको उपचार प्रविधि फरक हुन्छ।

प्रोस्टेट क्यान्सर रगत परीक्षणबाट थाहा हुने चिकित्सक बताउँछन्। एक्स–रे, अल्ट्रासाउन्ड र एमआरआई गर्न सकिन्छ।

प्रोस्टेट सुरुवाती चरणमा छ भने त्यसलाई रोबोटिक शल्यक्रियाबाट उपचार गरिने चिकित्सक बताउँछन्। तर दोस्रो चरणभन्दा बढी भएमा बिरामीलाई हार्मोन थेरापी दिइन्छ र त्यसपछि बिरामीको अवस्था अनुसार उपचार गरिन्छ। यो निको हुनसक्ने क्यान्सर हो। त्यसैले प्रोस्टेट क्यान्सरका बिरामी ५ देखि १५ वर्षसम्म बाँच्न सक्छन्।

क्यान्सर एक वंशाणुगत रोग हो, अर्थात् परिवारमा कसैलाई क्यान्सर भएको छ भने परिवारका अन्य सदस्यलाई क्यान्सर हुने सम्भावना हुन्छ। ‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍त्यसैले परिवारमा कसैलाई प्रोस्टेट क्यान्सरको आशंका लागेमा जाँच गराइहाल्नुपर्छ। सुरुवाती चरणमै उपचार गर्न सके निको पार्न सकिन्छ।

परिवारमा कसैलाई प्रोस्टेट क्यान्सर छ भने परिवारका पुरुष सदस्यले ४५ वर्षको उमेरपछि प्रत्येक दुई वर्षमा पीएसए परीक्षण गराउनुपर्छ। महिलाले स्तन क्यान्सर जाँच गराउनुपर्छ।

-बीबीसी हिन्दीबाट