यस्तो छ कुलदेवता-देवी पूजा गर्नुको महत्व

नेपाली समाजमा कुलदेवता मानिँदै आएको छ। यसको साथसाथै पितृदेव पनि हुन्छन्। नेपालीहरु वर्षौंदेखि कु्लदेवीको पूजा गर्दै आएका छन्। कुलदेवी र देवता पुज्नेको पछाडि एक गहिरो रहस्य छ। कुलदेवी र देवताको फरक के हो र किन  पुज्न आवश्यक छ? त्यसको बारेमा जानकारी लिन आवश्यक छ।

जन्म, विवाह आदि मांगलिक कार्यमा कुलदेवी वा देवता भएको स्थानमा गएर उनकै स्तुति गरी पूजा गरिन्छ। उक्त दिन कुलका सदस्यहरु देवी र देवीको स्थानमा भेला हुन्छन्। जसले अन्य दिन बिर्सेका भए पनि उक्त दिन सम्झने गर्छन्। जसले आफ्नो कुलदेवतालाई बिर्सन्छन् उनीहरु कुलबाट छुट्टिएर जान्छन्।

कुल देवता र कुलदेवी फरक छ, कुल भित्र छ, त्यसैले यो प्राकृतिक कुलदेवी पनि फरक हुनेछ। वास्तवमा हजारौं वर्षसम्म कुलदेवी ईश्वरहरु आफ्नो जमातलाई व्यवस्थित गर्न र यसका इतिहासलाई सुरक्षित राख्न निश्चित ठाउँमा नियुक्त गरिएको थियो। उक्त स्थान त्यो कुल वा कुलको मान्छेहरुको मूल स्थान हुन्थ्यो।

कुल देवता पुज्नको लागि टाढा छुट्टिएर बसेका मानिसहरु आफ्नो परिवारको साथ आफ्नो मानिसहरुलाई भेट्न जान्छन्। उक्त विशेष दिनमा विशेष स्थानमा आफ्नो परिवारबाट छुट्टिएका हजारौं मानिसहरु लगायत अन्य वंशका मानिसहरु पनि त्यहाँ भेलामा भेट्न आउँछन्।

एउटा त्यस्तो अवधि थियो जुनबेला आक्रमणकारीहरुबाट जोगाउनको लागि आफ्नो सन्तान विभिन्न शहरमा बसाइँ सर्नुपर्थ्यो। यस्तो अवस्थामा आफ्नो कुल र जातका मानिसहरुलाई संगठित गर्न र उनीहरुलाई जोगाउनका लागि एउटा मन्दिर निर्माण गर्थे। जहाँ कुलका छरिएका मानिसहरु जम्मा गर्न सक्थे।

पहिले मन्दिरसँग सम्बन्धित व्यक्तिहरुसँग ठूलो किताब थियो जसमा आउनेहरुको नाम, ठेगाना, र गोत्र रेकर्ड गर्थे उनीहरुलाई रजिष्टार गराउँथे। यसरी वंशको डाटा तयार गरिएको थियो। आफूलाई पु्र्खाको बारेमा जानकारी नभएमा ती तिर्थयात्रीसँग तपाईहरुको पुर्खाको नामावली रहन्थ्यो।

कुलदेवी र भगवानले हामीलाई वंशका हजारौं अज्ञात व्यक्तिहरुलाई जिवितै भेट्ने माध्यम बनिरहेका छन्। त्यसकारण कुलदेवता र देवीको पूजा गर्नु महत्वपूर्ण छ। यसले हामीलाई पारिवारिक रुखसँग जोड्छ र आत्मा र पुर्खाहरु छन् भने उनीहरुले कतैबाट हेरेका छन्। तिनीहरुले हामीलाई धेरै आशीर्वाद दिन्छन्।

हरेक हिन्दू परिवार कुनै न कुनै देवीदेवता वा ऋषिको वंशज हो। गोत्रले उनी कुन वंशको हो भनेर देखाउँछ। प्रत्येक जाती एक मूल ऋषिको सन्तानबाट जन्मेका ऋषि वा पत्नीलाई कुलदेव र कुलदेवीको रुपमा पूजा गर्दछन्। यस बाहेक पनि पुर्वजहरुले उपयुक्त देवता वा कुलदेवी छनौट गरि मन्दिर निर्माण गरेर पुजा शुरु गरे।

कुलदेवता वा देवता हाम्रो अभिभावक देवता हुन्। तिनीहरु हाम्रो परिवारको जेठा सदस्यहरु हुन्। त्यसकारण तिनीहरुलाई प्रत्येक कार्यमा सम्झनु आवश्यक छ। यदि कुल देवता रिसाए भने केवल हनुमानजीले मात्र खुशी बनाउन सक्छन्। अन्य कुनै देवी देवताले यस्को हानी कम गर्न सक्दैनन्।

कुलदेवताको पूजा गर्न छोडेपछि केही वर्षहरुमा कुनै खास परिर्वतन हुँदैन, तर देवताहरुको सुरक्षा चक्र हटाइन्छ, तब परिवारमा घटना र दुर्घटनाको अवधि हुन्छ, प्रगति रोकिन्छ। घरमा गृहिणी अशान्ति आदि हुने गर्छ। राजवंश थप चलाउन असमर्थ छ। देशभक्त बन्दै एक मान्छेले आफ्नो राजवंशको विनाश गर्दछ ।