हरियो वा अंकुरित आलु खान हुन्छ कि हुँदैन ?

भान्सामा राखेको आलु कहिलेकाहीँ अंकुरित भएको (उम्रिएको) देखिन्छ। त्यस्तो आलु तपाईं पकाउनुहुन्छ कि फ्याँक्नुहुन्छ ? आलुजस्तै लसुन, प्याज पनि राख्दाराख्दै अंकुरित हुने गर्छ। 

अंकुरित आलु वा लसुनप्याज खान हुन्छ कि हुँदैन ? के भन्छन् विज्ञ ?

आलु अंकुरित हुनु भनेको यो बिरुवाको रूपमा बढ्न खोजिरहेको संकेत हो। यो प्रक्रियामा आलुमा विषाक्त ग्लाइकोअल्कालोइड बढ्न थाल्छ। यसले बिरुवाहरूलाई फंगस र कीराहरूबाट बचाउँछ। यसमध्येको एउटा सोलानिन हो, जुन आलुसहित गोलभेंडा, भिण्डी र क्याप्सिकम जस्ता बिरुवाहरूमा पाइन्छ।

काटेर लामो समयसम्म राख्दा वा भण्डारण गर्दा आलुमा ग्लाइकोअल्कालोइडको मात्रा बढ्न सक्छ। त्यसैले अंकुरित वा काटेर लामो समयसम्म राखेको आलु मानव र जनावरको स्वास्थ्यको लागि राम्रो हुँदैन।

के तपाईं अंकुरित तरकारी खान सक्नुहुन्छ?
'पोटेटोज पोस्टहार्वेस्ट' का लेखक तथा लिंकन विश्वविद्यालयमा पोस्टहार्वेस्ट प्रविधिका पाठक डा. क्रिस बिशप भन्छन् - अंकुरित आलुमा सबैभन्दा ठूलो खतरा ग्लाइकोअल्कालोइड हो। यसले आलुलाई तितो बनाउँछ र बान्ता गराउन सक्छ। तपाईंले आलुमा यसको उपस्थिति यसको हरियो रंगबाट पत्ता लगाउन सक्नुहुन्छ। त्यसैले हरियो भएको आलु खानु हुँदैन। अंकुरित आलुमा ग्लाइकोअल्कालोइड रसायनको उच्च मात्रा हुने सम्भावना हुन्छ। यस्तो अवस्थामा हामीले यसलाई पूर्ण रूपमा हटाउनु पर्छ।

यदि कुनै शंका छ भने अंकुरित आलुको त्यो भाग हटाइदिनुपर्छ जहाँबाट बिरुवा निस्कन थालेको हुन्छ। बेलायतको खाद्य मानक एजेन्सी (FSA) ले पनि केही कुराहरूलाई ध्यानमा राखेर अंकुरित आलु खान सकिन्छ भनेको छ। FSA ले भनेको छ, 'यदि अंकुर देखा परेपछि पनि आलु कडा छ र कुहिने कुनै संकेत छैन भने यसलाई खान सकिन्छ। यदि आलु हरियो देखिन्छ भनेचाहिँ यसलाई फ्याँक्नु राम्रो हुन्छ। यो किनभने हरियो रंगले विषाक्त पदार्थहरूको उपस्थितिलाई संकेत गर्दछ। आलु कडा छ, सुख्खा छैन वा यसको अंकुर सानो छ भने तपाईं अंकुरित आलु खान सक्नुहुन्छ। यद्यपि, आलु धेरै नरम वा धेरै सुख्खा छ भने यसको पोषक तत्वहरू हराउनेछन् र यसको स्वाद पनि राम्रो हुनेछैन।

के हो सोलनिन ?
केही विज्ञहरू भन्छन् - यसमा थप सावधानी अपनाउनु आवश्यक छ। पूर्वी एङ्ग्लिया विश्वविद्यालयका वनस्पति विज्ञानकी प्राध्यापक क्याथी मार्टिन भन्छिन् - तपाईंले हरियो र अंकुरित आलु खानु हुँदैन। स्टेरोइडल ग्लाइकोअल्कालोइड सोलनिन प्रकाशको प्रभावले बढ्छ। यो मानिस र जनावरहरू विशेषगरी बिरालो र कुकुरहरूको लागि घातक हुन सक्छ। हरियो नभएको आलुमा सोलनिनको मात्रा कम हुन्छ, तर काँचो आलु कहिल्यै खानु हुँदैन।

यो किनभने सोलनिन विषाक्तताको जोखिम हुन्छ। यद्यपि यस्ता घटनाहरू दुर्लभ छन्, सोलानिन विषाक्तताको केही घटनाहरू निश्चित रूपमा बाहिर आएका छन्। सन् १९७० को दशकको अन्त्यतिर बेलायतमा ७८ स्कुले बालबालिका हरियो आलु खाएपछि अस्पताल भर्ना हुनुपरेको थियो। यद्यपि, धेरै कम वा त्यस्तो आलु नखाँदा कुनै पनि प्रकारको साइड इफेक्ट हुने सम्भावना धेरै कम हुन्छ।

हल्का लक्षणहरूमा पखाला, बान्ता र गम्भीर पेट दुखाइ समावेश छन्। अर्कोतर्फ गम्भीर अवस्थाहरूमा अत्यधिक निद्रा लाग्ने, भ्रमित हुने, कमजोरी हुने र दृष्टि समस्याहरू हुन सक्छन्। केही अवस्थामा यसले बेहोस हुने र मृत्यु पनि निम्त्याउने गरेको छ।

विषाक्त आलु खाएपछि केही मिनेट वा दिनभित्र लक्षणहरू देखा पर्न सक्छन्।

अंकुरित आलुको बारेमा महत्त्वपूर्ण सल्लाह

- यदि अंकुरित सानो छ भने यसलाई खानुअघि काटेर फाल्नुहोस्
- यदि अंकुरित एक इन्चभन्दा लामो छ वा आलु नरम छ भने यसलाई फ्याँक्नुपर्छ
- आलुको हरियो भाग काट्नुपर्छ किनभने यो बढी विषाक्त हुन्छ
- यदि आलुमा सड्ने वा ढुसीजस्ता लक्षणहरू देखिन्छन् भने यसलाई फ्याँक्नु राम्रो हुन्छ
- यदि तपाईं अंकुरित आलुलाई बीउको रूपमा रोप्दै हुनुहुन्छ भने जोगाएर राख्नुहोस् 
- यदि तपाईं गर्भवती हुनुहुन्छ, कमजोर प्रतिरक्षा प्रणाली छ वा साना बच्चाहरूलाई खुवाउँदै हुनुहुन्छ भने सावधान रहनु राम्रो हुन्छ

आलुलाई कसरी राम्रोसँग भण्डारण गर्ने ?
- आलुलाई (३-१० डिग्री सेल्सियस) बीचको सुख्खा र अँध्यारो ठाउँमा भण्डारण गर्न सकिन्छ
- आलु भण्डारण गर्नु अघि धुनु हुँदैन। किनभने यसले सड्ने प्रक्रिया बढाउँछ
- आलुलाई प्याजबाट टाढा राख्नुपर्छ। दुवैले ग्यास र आर्द्रता उत्सर्जन गर्छन्, जसले अंकुरणलाई गति दिन्छ।

अंकुरित प्याज र लसुनको खान हुन्छ कि हुँदैन ?
अंकुरित प्याज र लसुन फरक कुरा हो। प्रोफेसर मार्टिन भन्छिन् - प्याज र लसुनलाई सामान्यतया आलुभन्दा सुरक्षित मानिन्छ किनभने तिनीहरूले त्यस्तो प्रकारको जोखिम निम्त्याउँदैनन्।
 

-बीबीसी हिन्दीबाट