कति खतरनाक हुन्छ एयर टर्बुलेन्स ?

दिल्ली-एनसीआरमा भएको भारी वर्षा, आँधीबेहरी र तुफानका कारण बुधबार दिल्लीबाट श्रीनगर जाँदै गरेको इन्डिगो एयरलाइन्सको विमान एयर टर्बुलेन्समा फस्यो। 

खराब मौसम र ठूलो आँधीबेहरीमा उडिरहेको विमानको अगाडिको भागमा केही क्षति पुग्यो। टर्ब्युलेन्सका कारण विमानमा बसिरहेका २०० भन्दा बढी यात्रुहरूमा त्रास फैलियो। सामाजिक सञ्जालमा भाइरल भएको भिडियोमा विमानको तीव्र हल्लाइका कारण यात्रुहरूमा रहेको डर स्पष्ट देख्न सकिन्छ।

एयर टर्ब्युलेन्स के हो, यो किन हुन्छ र यो कति खतरनाक छ ? 

इन्डिगो एयरलाइन्सको विमानमा तृणमूल कांग्रेसको प्रतिनिधिमण्डल पनि यात्रा गरिरहेको थियो।

'मानिसहरू नराम्रोसँग चिच्याइरहेका थिए,' प्रतिनिधिमण्डलकी सदस्य तथा पार्टी सांसद सागरिका घोषले समाचार एजेन्सी पीटीआईलाई बताइन्, 'केही मानिसहरू प्रार्थना गरिरहेका थिए। मलाई पनि म मर्छु जस्तो लाग्यो। जीवन समाप्त हुँदैछ जस्तो लाग्यो। हामी सबैको ज्यान बचाउने पाइलटलाई सलाम।'

इन्डिगो एयरलाइन्सले जारी गरेको विज्ञप्तिका अनुसार बुधबार दिल्लीबाट श्रीनगर उडान भर्ने उसको एउटा उडान खराब मौसमका कारण बीच बाटोमा अड्किएको थियो। विमानमा २२७ जना यात्रु थिए। सबै समस्याहरूको बाबजुद क्याबिन क्रूले सबै प्रोटोकलहरू पालना गरे र विमानलाई श्रीनगरमा सुरक्षित रूपमा अवतरण गराए।

सामाजिक सञ्जालमा भाइरल भएको विमानभित्रको भिडियोमा यात्रुहरू धेरै डराएका देखिन्थे। खराब मौसमका कारण हवाई यात्रा गर्ने मानिसहरूले धेरै पटक यस्तो अवस्थाको सामना गर्नुपर्ने हुन सक्छ। यस्ता घटनाहरूलाई एयर टर्बुलेन्स भनिन्छ।

एयर टर्बुलेन्स भनेको के हो?
जो हवाईजहाजमा यात्रा गरिरहन्छन् उनीहरुलाई एयर टर्बुलेन्सको बारेमा थाहा हुन्छ। टर्बुलेन्सले विमानको उचाइ र स्थिरतामा परिवर्तन ल्याउँछ। टर्बुलेन्सको समयमा विमान जोडले हल्लिन थाल्छ।

बीबीसी वेदरका साइमन किङका अनुसार धेरैजसो टर्बुलेन्स तब हुन्छ जब माथि वा तलबाट उच्च गतिमा हावा चल्छ। 

धेरैजसो अवस्थामा टर्बुलेन्सको कारणले हुने झट्काहरू हल्का हुन्छन्। तर यदि बादल ठूलो र घना छ भने हावाको दिशा र गतिले टर्बुलेन्सको तीव्रतालाई खतरनाक रूपमा बढाउन सक्छ।

यो क्युमुलोनिम्बस भनिने बादलको कारणले हुन सक्छ। यस्तो बादलको गर्जनको आवाज धेरै ठूलो हुन्छ। जब तिनीहरू एकअर्कासँग ठोक्किन्छन्, बिजुली पनि चम्किन्छ। टर्बुलेन्सको सबैभन्दा सामान्य कारण बादलहरूबाट गुज्रिरहेको विमान हो। 

तर टर्बुलेन्स अर्को तरिकाले पनि हुन्छ। यसलाई क्लियर एयर टर्बुलेन्स भनिन्छ। नामले भनेझैं यसमा बादल देख्न सकिँदैन। यस प्रकारको टर्बुलेन्सले अझ बढी समस्या निम्त्याउँछ किनभने यसको भविष्यवाणी गर्न सम्भव छैन।

'यस प्रकारको टर्बुलेन्स जेट स्ट्रिमको नजिकै हुन्छ,' उड्डयन विशेषज्ञ तथा व्यावसायिक पाइलट ग्र्याटन भन्छन्।सरल शब्दमा भन्नुपर्दा जेट स्ट्रिमलाई तीव्र गतिमा बग्ने हावाको 'नदी' मान्नुहोस्, जुन सामान्यतया ४०-५० हजार फिटको उचाइमा पाइन्छ। जेट स्ट्रिम र वरपरको हावा सामान्यतया प्रतिघण्टा १०० माइलको गतिमा पुग्छ।
 
जेट स्ट्रिम वरिपरि हुने ढिलो र तेज हावाहरूबीचको टक्करका कारण टर्बुलेन्स हुन्छ। जेट स्ट्रिमलाई बेवास्ता गर्न गाह्रो छ। उदाहरणका लागि यदि तपाईं युरोपबाट उत्तर अमेरिकाको यात्रा गर्दै हुनुहुन्छ भने यसबाट बच्न गाह्रो छ। 

टर्बुलेन्स कति खतरनाक हुन सक्छ?

उड्डयन विज्ञहरू भन्छन् - हवाईजहाजहरू सबैभन्दा खराब टर्बुलेन्स पनि सहन सक्ने गरी डिजाइन गरिएका हुन्छन्। अहिलेसम्म कुनै पनि विमान टर्बुलेन्सका कारण पूर्ण रूपमा नष्ट भएको उदाहरण छैन।
 टर्बुलेन्समा पाइलटहरूले या त आफ्नो गति कम गर्छन् या यात्रुहरूलाई सिट बेल्ट लगाउन भन्छन्। खराब अवस्थामा तेज हावाका कारण हुने टर्बुलेन्सले विमानको संरचनामा क्षति पुर्‍याउन सक्छ।

यात्रुहरूका लागि जोडदार टर्बुलेन्स खतरनाक हुन सक्छ। विमानको गति उच्च भएकाले सिट बेल्ट नलगाउने यात्रुहरू जहाँ पनि ठोक्किन सक्छन्। 

अमेरिकी राष्ट्रिय यातायात सुरक्षा बोर्डले सन् २००९ देखि २०२२ सम्म अमेरिकी एयरलाइन्सका उडानहरूमा गम्भीर टर्बुलेन्सका १६३ घटनाहरू भएको बताएको छ।

जलवायु परिवर्तनको असर

क्लियर एयर टर्बुलेन्सले गर्दा हुने घटनाहरूको लागि जलवायु परिवर्तन र विश्वव्यापी तापक्रम वृद्धि जिम्मेवार मानिन्छ।

 मे २०२२ मा मुम्बईबाट दुर्गापुरको लागि उडेको स्पाइसजेटको जहाज एयर टर्बुलेन्समा फसेको थियो। उक्त दुर्घटनामा १४ यात्रु र तीन जना क्याबिन चालक दलका सदस्य घाइते भएका थिए। एक यात्रुको मेरुदण्ड भाँचिएको थियो। छ महिनापछि ती यात्रुको मृत्यु भयो।

सन् १९८० मा इन्डियन एयरलाइन्सको विमान पश्चिम बंगालमाथि उडान भर्ने क्रममा टर्बुलेन्समा फसेको थियो।

टर्बुलेन्सका कारण विमानमा सवार १३२ मध्ये दुई जनाको मृत्यु भयो। ब्लूमबर्गको रिपोर्ट अनुसार टोकियो, मिलान र चिली जाने हवाई मार्गहरूमा थप अवरोध आउन सक्छ।

पाइलटहरूले टर्बुलेन्सको सामना कसरी गर्छन्?

समाचार एजेन्सी पीटीआईका अनुसार बुधबारको घटनाको बारेमा इन्डिगो एयरलाइन्सले यस्तो भनेको छ- उसका क्याबिन क्रूले प्रोटोकल पालना गरे र विमानलाई श्रीनगरमा सुरक्षित रूपमा अवतरण गराए। यस्तो टर्बुलेन्ससँग जुध्न पाइलटहरूलाई विशेष तालिम दिइन्छ। 

उडान भर्नुअघि पाइलटहरूलाई मौसम सम्बन्धी जानकारी दिइन्छ। उडानको लागि रुट प्लान बनाउनुअघि पाइलटहरूले यो जानकारी अध्ययन गर्छन्।

यसको अर्थ पाइलटले विमानलाई त्यस्ता मार्गहरूबाट टाढा राख्न सक्छन् जहाँ क्लियर एयर टर्बुलेन्सको सम्भावना बढी हुन्छ। यही जानकारीको आधारमा पाइलटले विमानको गति घटाउन वा कम उचाइमा उडान गर्ने निर्णय गर्न सक्छन्। 

क्याबिन क्रूलाई पनि टर्बुलेन्ससँग जुध्न तालिम दिइएको हुन्छ। टर्बुलेन्समा सुरक्षित रहन यात्रुहरूलाई सिट बेल्ट लगाउन र भारी सामान बाहिर नराख्न सल्लाह दिइन्छ। 

हावाको गडबडी जुनसुकै बेला हुन सक्छ, त्यसैले यात्रुहरूलाई यो समयमा सिट बेल्ट लगाउन सल्लाह दिइन्छ।

के टर्बुलेन्सको भविष्यवाणी गर्न सकिन्छ? के क्लियर एयर टर्बुलेन्सको भविष्यवाणी गर्न सकिन्छ?
 
विज्ञहरू भन्छन् - यो लगभग असम्भव छ। यो भविष्यवाणी गर्न गाह्रो छ र परिस्थिति हेरेर मात्र अनुमान गर्न सकिन्छ।

 यस्तो अवस्थामा पाइलटहरूले प्रोटोकल पालना गर्छन्। उनीहरूले त्यस क्षेत्रमा उडिरहेका अन्य विमानहरूलाई जानकारी गराउँछन् र नजिकको नियन्त्रण टावरलाई यसको बारेमा जानकारी गराउँछन्।

- बीबीसी हिन्दीबाट