भारत र पाकिस्तान कसको सेना कति बलियो ?

भारत सरकारले एक विज्ञप्ति जारी गर्दै उसको सेनाले पाकिस्तान र पाकिस्तान प्रशासित कश्मीरमा 'अपरेशन सिन्दूर' सञ्चालन गरेको बताएको छ।

भारत सरकारले आफ्नो विज्ञप्तिमा भनेको छ, "यो कारबाहीले पाकिस्तान र पाकिस्तान प्रशासित कश्मीरमा रहेको आतंकवादी पूर्वाधारलाई लक्षित गरेको छ, जहाँबाट भारतमा आतंकवादी हमलाहरूको योजना बनाइएको र कार्यान्वयन गरिएको थियो।" विज्ञप्तिमा "कुल नौ स्थानहरूलाई लक्षित गरिएको" पनि भनिएको छ।

अर्कोतर्फ पाकिस्तानको सरकारी टेलिभिजनले सेनाका प्रवक्तालाई उद्धृत गर्दै भारतीय सेनाले पाकिस्तानमा तीन स्थानमा मिसाइल आक्रमण गरेको बताएको छ। दक्षिण एसियाली राजनीतिमा नजर राख्ने विज्ञहरूले भारतले सीमित सैन्य कारबाही गर्ने सम्भावनालाई अस्वीकार गरिरहेका थिएनन्, जसले पूर्ण युद्ध निम्त्याउन सक्छ।

यद्यपि, लेफ्टिनेन्ट जनरल (सेवानिवृत्त) एसएच पनागले सैन्य कारबाहीको बारेमा हतारमा निर्णय नगर्न चेतावनी दिएका थिए। द प्रिन्टमा प्रकाशित एक लेखमा उनले पाकिस्तान एक आणविक हतियार सम्पन्न देश हो र भारतीय सेनाको सीमित सैन्य कारबाहीको जवाफ दिन पर्याप्त परम्परागत शक्ति छ भनी लेखेका छन्।

उनले लेखेका छन्, "भारतसँग कुनै पनि क्षेत्रमा पर्याप्त प्राविधिक पहुँच छैन, चाहे त्यो मिसाइल होस्, ड्रोन होस् वा वायुसेना, कुनै पनि क्षति बिना बदला लिने सर्जिकल स्ट्राइक गर्न। पाकिस्तानसँग जवाफ दिने क्षमता छ र हामी यसको लागि तयार हुनुपर्छ।"

अर्कोतर्फ बीबीसीलाई दिएको एक अन्तर्वार्तामा पाकिस्तानका रक्षामन्त्री ख्वाजा आसिफले आफ्नो सेनाको तयारीको बारेमा भनेका थिए, "हामीलाई तयारी गर्नु पर्दैन। हामीले पहिले नै तयारी गरिसकेका छौं। हामी कुनै पनि परिस्थितिको लागि तयार छौं।"

शनिबार पाकिस्तानका प्रधानमन्त्री शाहबाज शरीफले पनि भनेका छन्, 'यदि कुनै पनि प्रकारको साहसिक कार्य गरियो भने २०१९ मा जस्तै जवाफ दिइनेछ।' उनले पुलवामा आतंकवादी हमलापछि बालाकोटमा भारतले गरेको हवाई आक्रमणलाई संकेत गर्दै थिए जब दुई देशका वायु सेनाबीच सीमित झडप भएको थियो।

भारतीय सेनाको शक्ति
ग्लोबल फायर पावरका अनुसार २०२५ को सैन्य शक्तिको वरीयतामा भारत र पाकिस्तानबीच आठ स्थानको अन्तर छ। सन् २०२५ मा विश्वव्यापी सैन्य शक्तिको हिसाबले भारत १४५ देशहरूमध्ये चौथो स्थानमा हुनेछ भने पाकिस्तान १२ औं स्थानमा हुनेछ।

भारतीय सेनामा लगभग २२ लाख सेनाका कर्मचारी, ४,२०१ ट्यांक, लगभग १.५ लाख बख्तरबन्द सवारीसाधन, १०० स्वचालित तोपखाना र ३,९७५ टोइड तोपखाना छन्। यसबाहेक बहु ब्यारेल रकेट आर्टिलरीहरूको संख्या २६४ छ।

भारतीय वायुसेनामा ३ लाख १० हजार वायुसेना र ५१३ लडाकु विमान र २७० परिवहन विमानसहित कुल २,२२९ विमान छन्। कुल विमानहरूमा १३० आक्रमणकारी, ३५१ प्रशिक्षण विमान र छ वटा ट्यांकर फ्लीट विमानहरू समावेश छन्।

भारतीय सेनाका तीनवटै शाखासँग कुल ८९९ हेलिकप्टर छन्, जसमध्ये ८० वटा आक्रमणकारी हेलिकप्टर छन्। भारतीय नौसेनामा १.४२ लाख नाविक र दुई विमान वाहक, १३ विनाशक, १४ फ्रिगेट, १८ पनडुब्बी र १८ कार्भेट सहित कुल २९३ जहाजहरू छन्।

रसदको हिसाबले भारतीय सेनासँग ३११ विमानस्थल, ५६ बन्दरगाह र ६३ लाख किलोमिटर सडक र ६५ हजार किलोमिटर रेलवे कभरेज छ।

पाकिस्तानी सेनाको शक्ति
ग्लोबल फायर पावरका अनुसार पाकिस्तानी सेनामा लगभग १३.११ लाख सैन्य कर्मचारी, १.२४ लाख नौसेना कर्मचारी र ७८ हजार वायुसेना कर्मचारी छन्।

पाकिस्तानसँग ३२८ लडाकु विमान, ९० आक्रमण प्रकार, ६४ यातायात विमान, ५६५ प्रशिक्षक, ४ ट्यांकर फ्लीट र ५७ आक्रमण हेलिकप्टर सहित ३७३ हेलिकप्टर सहित कुल १,३९९ विमानहरू छन्।

यसमा २,६२७ ट्यांक, १७.५ सवारी साधन, ६६२ स्वचालित तोपखाना, २६२९ टोइड तोपखाना र ६०० बहु-ब्यारेल रकेट तोपखाना छन्।

पाकिस्तानी नौसेनासँग ९ फ्रिगेट, ९ कर्भेट, आठ पनडुब्बी र ६९ गस्ती जहाजहरू सहित जम्मा १२१ युद्धपोतहरू छन्। रसदको हिसाबले उसँग केवल तीन बन्दरगाह, ११६ विमानस्थल र ६० व्यापारिक समुद्री जहाजहरू छन्। यसबाहेक २ लाख ६४ हजार किलोमिटर सडक र ११.९ हजार किलोमिटर रेलवे कभरेज छ।

कोसँग कतिवटा आणविक हतियार छन्?

स्विडेनी थिंक ट्यांक स्टकहोम इन्टरनेशनल पिस रिसर्च इन्स्टिच्युट (SIPRI) को २०२४ को रिपोर्ट अनुसार भारतसँग १७२ आणविक हतियार छन् भने पाकिस्तानसँग १७० आणविक हतियार छन्।

यद्यपि, दुवै देशसँग कति आणविक हतियार तैनाथ छन् भन्ने कुरा स्पष्ट छैन। यो संस्थाले पाकिस्तानले भारतसँग प्रतिस्पर्धा गर्न आणविक हतियार तयार गरिरहेको बताएको छ भने भारतको ध्यान लामो दूरीका हतियारहरू तैनाथ गर्ने कुरामा छ। यसको अर्थ चीनलाई पनि लक्षित गर्न सक्ने हतियारहरू हुन्।

भारत र पाकिस्तानको छिमेकी र विश्वको तेस्रो ठूलो आणविक शक्ति राष्ट्र चीनमा आणविक हतियारको संख्या २२ प्रतिशतले बढेको छ, जुन ४१० वारहेडबाट ५०० पुगेको छ।

ड्रोनको संख्या

गत वर्ष नोभेम्बरमा प्रकाशित बीबीसी उर्दू संवाददाता शकील अख्तरको लेखअनुसार भारत र पाकिस्तानले आफ्नो ड्रोनको संख्या द्रुत गतिमा बढाइरहेका छन्।

रक्षा विश्लेषक राहुल बेदीका अनुसार भारतसँग आगामी दुई देखि चार वर्षमा लगभग पाँच हजार ड्रोन हुनेछन्। उनका अनुसार पाकिस्तानसँग 'भारतभन्दा कम ड्रोन' भए पनि यसबाहेक उसँग भएका ड्रोनहरूको क्षमता फरक छ र तिनीहरू १० देखि ११ फरक ब्रान्डका छन्।

गत वर्ष अक्टोबरमा भारतले अमेरिकासँग ३.५ अर्ब डलर बराबरको ३१ प्रिडेटर ड्रोन खरिद गर्ने सम्झौतामा हस्ताक्षर गरेको थियो। प्रिडेटर ड्रोनहरू संसारकै सबैभन्दा सफल र खतरनाक ड्रोन मानिन्छन्।

तिनीहरूसँगै ५०० मिलियन डलर मूल्यका बम र लेजर निर्देशित मिसाइलहरू पनि खरिद गरिनेछ, जुन ती ड्रोनहरू मार्फत लक्ष्यहरू नष्ट गर्न प्रयोग गरिनेछ।

राहुल बेदीका अनुसार पाकिस्तानले टर्की र चीनबाट ड्रोन आयात गर्छ। यद्यपि, यसले जर्मनी र इटालीबाट पनि ड्रोनहरू खरिद गरेको छ।

पाकिस्तानले बराक र शाहपर जस्ता ड्रोनहरू पनि बनाएको छ। पाकिस्तानसँग टर्कीको आधुनिक 'बायरक्तार' ड्रोन TB2 र Akenji छ भने उसले चीनबाट 'वाङ लङ टु' र 'CH4' जस्ता ड्रोनहरू पनि प्राप्त गरेको छ।