यसरी जोगिए नारायणी किनारका बस्ती

चितवन- केही दिनअघिको अविरल वर्षाले नारायणी नदी उर्लिएर आयो। नारायणी नदीको जलसतह निकै माथि उक्लियो। तर पनि भरतपुर महानगरभित्र पर्ने अधिकांश नदी किनार क्षेत्रका तटबन्ध नदीले तोड्न सकेन। तटबन्ध नभएका केही स्थानबाट नदी बस्तीमा पसे पनि वितण्डा मच्चाउन पाएन।

नारायणीको जलसतह मापन गर्न थालेको ६१ वर्षको अवधिमा ११ दशमलव ५४ मिटर यसअघि कहिल्यै मापन भएको थिएन। भरतपुर महानगरपालिका-१ देवघाटमा नारायणी नदीको सतह मापन नारायणी बेसिन फिल्ड कार्यालयले गर्दै आएको छ। कार्यालयका सूचना अधिकारी विशाल अधिकारीका अनुसार सन् १९६३ बाट सरु गरिएको मापनमा हालको तथ्यांक सबैभन्दा धेरै हो। 

सतह बढेसँगै देवघाटका वृद्धाश्रमबाट केहीलाई उद्धार गर्नुपर्‍यो। नारायणगढ बजार हुँदै पश्चिम चितवनको गोलाघाटसम्मको बस्ती उच्च जोखिममा थियो। यद्यपि नदी किनार क्षेत्रमा गरिएका तटबन्धनका कारण बाढी वस्तीमा पस्न पाएन।

महानगरपालिकाका प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत लक्ष्मीप्रसाद पौडेलका अनुसार भरतपुरको वडा नं १, ३, १६, १७, २६, २७ र २८ का केही ठाउँहरुमा बाढी पसेर डुबान भएको थियो। नदीले ५१५ घर डुबानमा परेको र एक हजार ४१० जनालाई एक रातका लागि सुरक्षित ठाउँमा सार्नुपरेको उनले जानकारी दिए।

डुबानमा परेर विस्थापित उनीहरु घर फर्किसकेका छन्। नदीले नारायणगढ बजार नजिक समुन्द्री किनार (विच मोडल)का रुपमा विकास गरिरहेको ठाउँमा क्षति पुर्‍याएको छ। नारायणी नदी व्यवस्थापन आयोजनाले बनाएको मूल संरचनामा क्षति पुगेको छैन। माटो पुरेर ‘मोज्याक टायल’ लगाइएको पैदल मार्ग बगाएको छ।

भरतपुर महानगरपालिका-२६ भगडीकी पार्वती पौडेल तटबन्धनले बचाएको बताइन्। उनले भनिन्, 'तटबन्ध नभएको भए हाम्रो बस्ती डुबिसकेको हुन्थ्यो।' पछिल्ला वर्षहरुमा तटबन्धका कारण बस्ती जोगिएको उनको भनाइ छ।

वडा नं २६ हिरापुरस्थित नारायणी किनारमा भेटिएका वडाअध्यक्ष ज्ञानप्रसाद खनाल तटबन्धनका कारण पश्चिम चितवन जोगिएको बताउँछन्। आफ्नो वडाको हिरापुरमा छिरेको नारायणीको पानीको कारण ३० घर डुबानमा परे पनि दुई दिनमै सुकेको उनले बताए। उनले भने, 'उहाँहरु घर फर्किसक्नुभएको छ। तटबन्धन नभएको भए हाम्रो वडा सखाप हुन्थ्यो।' 

वडा नं २६ सँगै २७, २८ पूर्ण प्रभावित हुने खनाल बताउँछन्। वडा नं २८ का अध्यक्ष दण्डपानी रिजालले नारायणी नदी उर्लिएको भए पनि तटबन्धले जोगाएको बताए। पुरानो तटबन्ध भत्काएर सिसवार नजिकै बस्तीमा पानी पसे पनि रोक्न सकिएको रिजालको भनाइ छ। वडा नं १६ मा दुई सय घर बाढीबाट प्रभावित भएको वडाअध्यक्ष अमृत हमालले जानकारी दिए। झन्झने, गुम्बाचौर र सिद्धिगणेश सामुदायिक वन क्षेत्रबाट नदी पसेको उनले बताए। यी क्षेत्रमा तटबन्ध गर्न बाँकी छ। 

नारायणी नदी व्यवस्थापन आयोजनाका सूचना अधिकारी प्रकाश लम्साल तटबन्ध नगरिएका क्षेत्रबाट बस्तीमा बाढी पसेको बताउँछन्। वडा नं २८ र वडा नं २७ को दुई ठाउँमा १० वर्षअघि बनाइएका तटबन्ध बाढीले खोतलेको भए पनि अहिले नयाँ तटबन्धमा सामान्य समस्याबाहेक नदेखिएको उनले बताए। लम्सालले भने, 'कम्तीमा थप तीन किलोमिटर क्षेत्र तत्काल तटबन्ध गर्नुपर्ने देखिएको छ।' 

नारायणी पुलबाट गोलाघाटसम्म ३५ किलोमिटर क्षेत्र पर्दछ। आयोजनाले चितवनतर्फ पाँच योजनासहित नवलपरासीसमेत गरी  चार अर्ब ७२ करोड रूपैयाँमा ठेक्का लगाएर तटबन्ध लगाइरहेको छ। चितवनतर्फका सबै ठाउँमा तटबन्ध लगाउँदा दुई अर्ब रूपैयाँ बजेट थप आवश्यक पर्ने लम्सालको भनाइ छ।

भरतपुर महानगरतर्फ मात्रै तटबन्धनका लागि २६ अर्ब रूपैयाँ लाग्ने विस्तृत अध्ययन प्रतिवेदनमा उल्लेख छ। भरतपुर महानगरपालिकाका प्रमुख रेनु दाहाल तटबन्धका कारण नारायणी नदीले भरतपुर महानगर क्षेत्रमा क्षति हुन नपाएको बताउँछिन्। डुबान भएको ठाउँमा तटबन्ध गर्न नभ्याएका कारण बाढी पसेको उनको भनाइ छ। उनले भनिन्, 'भरतपुरतर्फको ३५ किलोमिटरमध्ये झन्डै १० किलोमिटर तटबन्ध गर्न बाँकी छ। ती ठाउँका लागि पहल भइरहेको छ।' 

भरतपुर महानगरपालिकाले उद्योग वाणिज्य संघसँग सहकार्य गरेर बनाएको पैदल मार्गमा केही क्षति पुगेको नगर प्रमुख दाहालले जानकारी दिइन्। दुई संस्थाले ९० लाख रूपैयाँ लागतमा पैदल मार्ग बनाएका थिए।

भरतपुर महानगरपालिकाका उपप्रमुख चित्रसेन अधिकारीले नदी तटीय सबै क्षेत्रमा तटबन्धको आवश्यकता देखिएको बताए। नारायणगढस्थित नारायणी नदी किनारका मुख्य संरचनामा क्षति नभएको र खाल्टो परेको ठाउँमा मर्मत गरेर पूर्ववत् अवस्थामा फर्काउन सकिने उनले बताए। उनले भने, 'हामीले थाहा पाएपछिको ठूलो बाढी आयो तर जनधनको क्षति हुन पाएन।'       -रासस